خطر تخریب و نوسازی برابر « مسجد تاریخی کازرونی » اصفهان
کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان نسبت به احتمال یا قصد تخریب مسجد کازرونی در محله عباس‌آباد اصفهان ابراز نگرانی کرده‌اند؛ آنها معماری این مسجد را واجد ارزش نگهداری و دارای قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی دانسته‌اند.
حکایت مسجدی با قدمتی حدود ۹۰ سال است، سرپا و با معماری منحصربه‌فرد دوره معاصر (اواخر پهلوی اول) در محله عباس‌آباد اصفهان؛ مسجدی که معمار توانای آن می‌دانسته چگونه و چطور قبله را در بنایی که در جهت جغرافیاییِ شمالی ـ جنوبی قرارگرفته، به‌درستی بگرداند تا هیچ جای کم و کاستی در حجم معماری مسجد باقی نگذاشته باشد. این مسجد خاطره جمعی یک نسل را در خود محفوظ دارد؛ اما حالا جایی بین مرز بودن و نبودن قرارگرفته است.
بنا به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، سایه تخریب بر بنای مسجد معاصر محله عباس اصفهان سنگینی می‌کند و گفته‌ها و شنیده‌ها حاکی از توسعه این مسجد با ساخت یک بنای سه یا چهار طبقه است که می‌خواهد علاوه بر مسجد، در دل خود، پارکینگ، سالن ورزشی و آمفی‌تئاتر هم جا بدهد.
مسجد کازرونی به دلیل نوع معماری و تداوم معماری گذشته در بنای آن، به گفته کارشناسان میراث فرهنگی واجد ارزش تاریخی است و باید حفظ و ثبت آثار ملی شود؛ این نظر قاطع مرجع ذی‌صلاح حفظ داشته‌های تاریخی و فرهنگی شهر اصفهان است که باید دید تا چه اندازه برای آنها که در سَر طرح توسعه و تخریب این مسجد را می‌پرورانند، محترم و ارجح شمرده می‌شود.
دغدغه کارشناسان میراث فرهنگی این است که مسجد کازرونی در خیابان عباس‌آباد به سرنوشت مساجد تاریخی چون «روضاتی» در خیابان طالقانی اصفهان دچار شود وازدم تیغ تیز تخریب و توسعه بگذرد به گونه ای که آنها می‌گویند اگر کسی می‌خواهد برای خدا و بندگانش کار خیری انجام دهد، نباید دست روی میراث معماری معاصر اصفهان، آن‌هم در یک خیابان باریک و پرترافیک با مردم متمول بگذارد! و بهتر است این سرمایه‌گذاری یا کار خیر در جای دیگر که خلق خدا نیاز دارند هزینه شود.
عباس‌آباد یکی از خیابان‌هایی است که رو به چهارباغ عباسی اصفهان گشوده می‌شود، درختانی به‌صف شده دارد و شاخساران آنها بر این خیابان باریک و قدیمی چتر بسته‌اند. معماری خیابانی عباس‌آباد در اصفهان بی‌نظیر و نمای بیرونی بناهای آن شاهدان و گواهان زنده تاریخ معماری معاصر اصفهان است ؛ مسجد کازرونی‌ها در همین خیابان قرار دارد و درست کمی آن‌سوتر از این مسجد، کلیسای حضرت لوقا (ثبت ملی) و البته بنای بیمارستان عیسی ابن مریم که معماری خیابانی آن، اثر تاریخی و زینت‌بخش تقاطع خیابان عباس‌آباد و شمس‌آبادی است، قرار دارد؛ مسجد کازرونی بخشی از همین گنجینه تاریخی معاصر اصفهان در خیابان عباس‌آباد است که شوربختانه گویا تیغ توسعه ساخت‌وساز، بنای آن را نشانه گرفته است.
آن‌سوتر باید گفت که نگرانی تنها از بابت از بین رفتن اصالت و هویت مسجد معاصر کازرونی نیست، پشت به مسجد کازرونی مادی نیاصرم که از آثار ثبت ملی و میراث ارزشمند و تاریخی شهر اصفهان به شمار می‌رود، قرارگرفته است و بنا به گفته کارشناسان میراث فرهنگی موافقان طرح تخریب و نوسازی مسجد کازرونی قصد دارند زمینِ خانه‌ِ پشت این مسجد را به بنای مسجد بیفزایند که اگر صد درصدِ پلاک یادشده در طرح توسعه بنای چندطبقه مسجد بگنجد، حریم مادی نیاصرم نیز تحت شعاع قرار خواهد گرفت.
مادی‌ها از رگ‌های حیاتی شهر اصفهان هستند که گرچه با خشکی زاینده‌رود، خشکیده‌اند اما هنوز میراث ارزشمندِ پیکره شهر اصفهان به شمار می روند و حریم و عرصه مشخص و تعیین‌شده دارند. تحتِ شعاع قرار دادن حریم این مادی‌ها و به‌خصوص مادی مهمی چون نیاصرم، برخلاف ضوابط و قوانین میراث فرهنگی است.
مگر زمین خدا قحط است؟!
اهالی محله عباس‌آباد به ایرنا گفته‌اند که اکثریت ساکنان این محله با تخریب و ساخت‌وساز جدید مخالف‌هستند و با این‌وجود، موافقان این طرح بنا دارند علاوه بر خانه پشت مسجد، مغازه‌های اطراف را هم خریداری کنند و کار ساخت‌وساز مسجد جدید را پیش ببرند.
گویا نقشه این است که طبقه پایین بنا را پارکینگ کنند که چنین پارکینگ بزرگی برای این مسجد مفید نیست، قرار است قسمتی از طبقه بالا، مسجد و بخش‌های دیگر را به مکان فرهنگی هنری تبدیل کنند. این‌ها گفته‌های اهالی عباس‌آباد است که می‌گویند بانیان این طرح برای پیگیری کار، یک‌پایشان در شهرداری است و یک‌پایشان در میراث فرهنگی؛ اما تاکنون نه شهرداری و نه میراث فرهنگی با طرح آنها موافقت نکرده‌اند.
مسجد کازرونی وقف نیست و در تملک ورثه خانواده کازرونی است، ازاین‌رو پیش‌تر از همه خبرنگار ایرنا کوشید ماجرا را به روایت وکلای خانواده کازرونی پیگیری کند اما پیگیری‌ها بی‌نتیجه ماند. بااین‌وجود، محمدرضا کازرونی فرزند علی‌اکبر کازرونی، معمار بنای مسجد کازرونی در گفت وگو با ایرنا معتقد است که مالکان مسجد، دخالت چندانی در این ماجرا ندارند و البته وکیل‌ها بی‌تمایل نسبت به تخریب و توسعه آن نیستند.
کازرونی در توضیح بیشتر به ایرنا گفت: کسانی می‌خواهند چنین کاری را انجام بدهند که باوجوداینکه آدم‌های خوبی هستند اما تفکر فرهنگی و تاریخی‌شان ضعیف است. فکر می‌کنند اگر در اینجا یک زیرزمین سه‌طبقه و یک پارکینگ باقابلیت پارک هزار دستگاه خودرو و ۲ سالن آمفی‌تئاتر که بتوان جلسات فرهنگی در آن برگزار کرد، بسازند، کار خیری کرده‌اند! من حرفم این است که خیابان عباس‌آباد، با این تراکمِ ترافیک چنین قابلیتی ندارد؛ در این خیابان که از صبح تاشب نمی‌توان در آن تکان خورد، از کجای شهر قرار است مردم بیایند و در سالن آمفی‌تئاتر شرکت کنند! قطع یقین آنچه در تفکرات عزیزان ما در مسجد هست، قابل‌اجرا نیست؛ آیت‌الله مجلسی که آخرین امام جماعت ما بودند هم با این کار مخالف است این حرف‌ها را به خودِ آنها هم می‌زنم ولی هیچ فایده‌ای ندارد.
وی افزود: بسیج مسجد که مسوولش یکی از عزیزان ماست، همین تفکر را دارد و به دلیل اینکه تعدادی از اعضای مهم هیات امنا با این کار موافق هستند، این کار جلو می‌رود؛ اما واقعیت این است که اگر از اهالی عباس‌آباد، پیر و جوان و از بسیجی‌های همین مسجد به‌صورت تصادفی آمار بگیرید، اغلب مخالف تخریب و توسعه مسجد کازرونی هستند.
فرزند معمار مسجد کازرونی در تشریح ویژگی‌های بارز مسجد کازرونی به ایرنا گفت: آثار کاشی‌کاری و خطاطی مسجد کازرونی جزو آثار نادر خطاطی‌های نستعلیق در ایران است. قریب به‌اتفاق خطاطی‌های کتیبه‌های ایران به‌صورت خط نسخ و کوفی نوشته می‌شود و کتیبه‌های مسجد کازرونی جزو نادرترین کاشی‌کاری‌هایی است که به خط نستعلیق و توسط مرحوم ابریشم‌کار از بزرگترین خطاط‌های ایران کارشده است.
وی افزود: افرادی که نماز جماعت در محراب این مسجد اقامه کرده‌اند، بزرگترین اطبا، عرفا و فلاسفه و فقهای ایران بوده‌اند. در این محراب، حاج‌آقا رحیم ارباب، استاد بزرگترین فقهای ما، حاج میرزا علی آقای شیرازی از عرفای بزرگ ایران و مرحوم حاج شیخ حسن نجف‌آبادی از علمای بزرگ، نماز اقامه کرده‌اند.
حرف کازرونی به آنها که تصمیم به تغییر وضعیت این مسجد دارند، این است: اگر می‌خواهید کار فرهنگی کنید، مگر زمین خدا قحط است که اینجا را انتخاب کرده‌اید! می‌خواهید کار پژوهشی کنید، مگر زمین قحط است؟! بروید در ناحیه‌ای که ویژگی‌های شاخص این مسجد را نداشته باشد، کارکنید. این مسجد دارای روح و صفای ویژه است و نباید معنویت و تاریخچه آن به خاطر چند میلیارد که ممکن است در جیبتان برود، از بین برود.
به خاطر خدا، ضوابط را بانام دین و ایمان بر هم نزنید
در این پیوند مرتضی فرشته نژاد از پیشکسوتان و کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان مسجد کازرونی را تداوم معماری گذشته خواند و گفت: معماری این مسجد بسیار باارزش است، در ضوابط ثبت آثار تاریخی بندی داریم که می‌گوید اگر بنایی الهام گرفته از معماری‌های گذشته ما باشد، واجد ارزش است و باید حفظ شود؛ چون دیگر کمتر اتفاق می‌افتد که چنین طراحی‌هایی تکرار شود.
به گفته فرشته‌نژاد، چند روز پیش از طرف اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان برای بازدید این مسجد از وی دعوت‌شده بود و به‌اتفاق معاونت میراث فرهنگی و مسوول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان این بازدید انجام شد که وی در این بازدید بر ویژگی‌های بارز، ارزش‌های معماری و بر لزوم حفظ این مسجدِ معاصر تأکید کرده بود.
فرشته نژاد در تأکید بر آنچه در بازدید کارشناسی‌اش از بنای مسجد کازرونی داشته است، گفت: این مسجد سال‌ها در محله عباس‌آباد نمازگزار داشته است و فقط در بعضی موارد تعمیراتی داشته و البته بعضی جاها را خراب کرده‌اند، اما قابل‌برگشت است. باید این مسجد به‌عنوان نمونه‌ای از معماری معاصر مساجد ما که تداوم معماری گذشته است، حفظ شود.
دغدغه این پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان تنها تخریب مسجد کازرونی نیست، بلکه بیم تهدید حریم مادی نیاصرم نیز وی را نگران کرده است.
فرشته نژاد افزود: خانه‌ای هم که گویا از کازرونی‌ها و چسبیده به سرویس‌های بهداشتی مسجد و لب مادی نیاصرم بوده، به بهانه توسعه مسجد خریده‌اند. من به آنها گفتم که حتی توسعه این مسجد هم باید محدود و مشخص باشد. اول اینکه، دیگر لب مادی نمی‌توانند ساختمانی بسازند و این ساختمان باید ۶۰ درصد ساخت باشد؛ ۴۰ درصد طول کل این پلاک باید از لب مادی آزاد باشد. این ضوابط را حداقل به بهانه دین و ایمان به هم نزنند؛ ضوابطی که همه قبول دارند! این مادی یک فضای نفس‌کش و قسمتی از ریه‌های شهر اصفهان است، این‌ها را به هم نریزند!
وی تأکید کرد: اگر آنها پول‌دارند، بروند محله مستضعف نشین مسجد یا مدرسه بسازند، عباس‌آباد ازنظر مسجد و مدرسه اشباع است، بروند در توسعه شهر، اگر جایی مسجد کم دارد، آنجا مسجد بسازند.
فرشته نژاد همچنین بر ویژگی‌های بارز مسجد کازرونی تأکید کرد و گفت: این مکان شمال ـ جنوب جغرافیایی است، یعنی روبه‌قبله نیست؛ اما حجمی که معمار فکر و طراحی کرده و به این زیبایی قبله را ۴۵ درجه چرخانده، بسیار ارزشمند است. مثل مسجد شیخ لطف‌الله که وقتی راهرو آن را رد می‌کنید، به زیر گنبد خانه می‌رسید و آنجا دقیق روبه‌قبله است. معمار در مسجد کازرونی هم همین کار را کرده است و ما می‌خواهیم این معمار و مسجدی که نشانه اسلامیت و معنویت است، گرامی داشته شود. حیف است که این مسجد شاخص دوره معاصر را خراب کنند.
وی یادآور شد: تازه اگر خودشان بخواهند مسجد را بسازند تا آخر مسجد را شبستان می‌کنند و بعد دست‌آخر می‌گوییم اینکه روبه‌قبله نیست! می‌گویند خوب فرش مسجد را روبه‌قبله می‌اندازیم!
این کارشناس بر این باور است که معماری بنای مسجد کازرونی باید برای معماران آینده ما و دانشگاه هنر الگو شود و دانشجویان باید تداوم معماری ایرانی ـ اسلامی را در این مسجد و امثال آن ببینند.
مسجد کازرونی باید ثبت ملی شود
علیرضا خواجویی مسوول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در گفت‌وگو با ایرنا نیز بر ضرورت ثبت مسجد کازرونی در فهرست آثار ملی به‌منظور جلوگیری از تخریب آن تأکید کرد و گفت: این مسجد حداقل سه شاخصه واجد ارزش در فهرست آثار ملی را دارد؛ یکی تداوم معماری ارزشمند گذشته که نشان‌دهنده چگونگی تأثیرپذیری و گذار از یک دوره تاریخی به دوره دیگر و مکمل مجموعه اسناد و مدارک یک دوره تاریخی است، دوم اینکه مسجد کازرونی نزد اهالی محل موردتوجه و علاقه خاص بوده و خاطرات جمعی یک نسل را در خود حفظ کرده است و سوم اینکه معمار بنا از آخرین نسل معماران مبرز گذشته بوده که دانش معماری را به‌صورت استادشاگردی فراگرفته و خود به مرحله استادی رسیده‌اند.
وی یادآور شد: به سبب نبود دانش و درک صحیح از ارزش‌های معماری مساجد تاریخی که به پشتوانه سالیان درازِ تجربه و دانش معماران زبده در ایجاد یک فضای روحانی مناسب برای انجام فرایض دینی به‌دست‌آمده است، بسیاری از مساجد ارزشمند تاریخی ازجمله مساجد جامع در سطح استان تخریب و یا با دخل و تصرفات گسترده، هویت اصلی آنها خدشه‌دار شده است.
خواجویی افزود: به‌عنوان شاهد در شهر اصفهان می‌توان به مسجد ثبت ملی شده «الرحمن »در محله الیادران و یا مسجد «خان ولیعصر »اشاره کرد. از مساجد متأخر می توان به مسجد «روضاتی » متعلق به دوره پهلوی واقع در خیابان طالقانی اشاره کرد که باوجود شبستان ستون‌دار ارزشمند تخریب شد.
اما محمد ادیب از دیگر اعضای هیات امنای مسجد کازرونی که به نظر می‌رسد از مخالفان طرح تخریب مسجد است، در گفت و گو با ایرنا در خصوص بیم تهدید بنای مسجد، گفت: مسجد مالک دارد و مالکش ورثه مرحوم کازرونی هستند. آنها صاحب‌اختیارند و هنوز هم آنها با این کار موافقت نکرده‌اند.
وی افزود: میراث فرهنگی اصفهان از مسجد بازدید و نظرشان را هم اعلام کردند ولی هیچ تصمیم نهایی برای اینکه این کار انجام شود یا نشود گرفته نشده و فقط در حد حرف است؛ عمل خاصی برای این کار انجام‌نشده و تصمیم نهایی با مالک، ادارات مربوطه و قوانین جاری کشور است. هیات امنا وظیفه دارد طبق قوانین عمل کند و غیر از این نمی‌تواند کاری انجام بدهد.
ادیب با اشاره به اهمیت تصمیم‌گیری وکلای خانواده کازرونی، یادآور شد: هیات امنا ۹ نفر هستند و هیچ‌کدام نه راضی و نه پیگیر قضیه‌ای خارج از روال قانونیِ مربوط به ساخت و تعمیر مساجد و بازسازی هستند. اگر مساله‌ای مربوط به میراث فرهنگی باشد، آنها نظرشان را اعلام می‌کنند. روال قانونی این است که جاهایی که میراث نظر می‌دهد، کسی دیگر دخالت نمی‌کند ولی باید بگویم تا این لحظه هیچ‌کدام از این حرف‌ها جامع عمل نپوشیده و فقط در حد حرف است.
سخن حالا به اینجا رسیده که برای مسجد کازرونی محله عباس‌آباد، بریده‌اند اما هنوز ندوخته‌اند؛ بااین‌وجود کارشناسان و مقامات رسمی میراث فرهنگی اصفهان گفته‌اند که لباس و قد و قواره مسجد کازرونی عباس‌آباد چقدر و تا چه اندازه باارزش است؛ بنابراین هر لباس دیگری بر تن این مسجد محلهای درخور ارزش و جایگاه آن نیست و هویت و اصالت این مسجد را نشانه گرفته است.
مسجد کازرونی یکی از مساجد معاصر اصفهان در محله عباس‌آباد، در نزدیکی چهارباغ عباسی است که در اواخر پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم به همت خانواده کازرونی و به دست معمار علی‌اکبر کازرونی بناشد؛ این مسجد به گفته مسوول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان واجد ارزش است و ثبت آن در فهرست آثار تاریخی با توجه به حفظ تداوم معماری ارزشمند گذشته، تأثیرپذیری و گذار از یک دوره تاریخی به دوره دیگر و مکمل مجموعه اسناد و مدارک یک دوره تاریخی ضرورت دارد.
ایرنا
درباره نویسنده
نویسنده