خانه حسن خوش‌نشین، روایتگر معماری گیلانی

 ساغریسازان از قدیمی‌ترین محلات رشت است که خانواده‌های متمکنی همچون خانواده «حاج سمیع» و اعقابش از اواخر دوره زندیه در این محله ساکن شدند. هرچند خانه «آقا سمیع» در میانه ساغریسازان سال‌ها قبل تخریب شده ولی هنوز برخی از خانه‌های فاخر به جا مانده از دوره قاجار همچون خانه رحمت سمیعی، نصرت اعظم سمیعی و مفخم السلطنه در این محله باقی است.

سال ۱۳۵۶ دولت تصویب کرده بود که این محله سنگفرش و تمام خانه‌های فاخر محله حفظ و نگهداری شود. مصوبه‌ای که یک سال بعد به دست فراموشی سپرده شد. حالا اندک خانه‌هایی با معماری بومی گیلان در ساغریسازان باقی است. خانه‌هایی که هرچند به اندازه بناهای یاد شده فاخر نیستند، ولی روایتگر معماری خانه‌های شهری کرانه دریای کاسپین هستند.

خانه حسن خوش‌نشین، یکی از آنهاست. رهگذرانی که از محله رودبارتان به سمت ساغریسازان می‌آیند، باید شیب رودبارتان را به سمت «یوتپه» طی کرده و به سمت گذر بلورچی بیایند. یوتپه، تپه مانندی است که با وجود کاسته شدن از ارتفاع آن در اثر سال‌ها تعریض معبر، هنوز هم شیب دار است و این اختلاف ارتفاع از سمت مسجد رودبارتان آنقدر زیاد است که مسجد در بلندی قرار گرفته و کوچه شهیدان نهی قناد، در فاصله‌ای بسیار محسوس.

«یوتپه» یادگار روزهایی است که یهودیان در این محله ساکن بودند و مسجد رودبارتان به گفته برخی مورخان، احتمالا تغییر شکل یافته کنیسه یهودیان این محله است که بعد از تسلط صفویه بر گیلان و مهاجرت یهودیان ایجاد شده است.

در ابتدای گذر بلورچی، خانه‌ای با جداره‌ای به رنگ اُخرایی و تلار کشیده‌اش با درهای چوبی اتاق‌های رو به معبر، توجه عابران را جلب می‌کند. وقتی از شیب یوتپه نفس نفس زنان بالا می‌آیید، پیرنشین طرفین خانه خوش‌نشین، تو را به اندکی استراحت دعوت می‌کند. سکوهایی در دو طرف درب خانه که مخصوصا برای استراحت عابران پیاده تعبیه می‌شد.

کاشی لاجوردی با عدد ۷ بر سمت راست بالای در جا خوش کرده و نشان می‌دهد این خانه در دوره قاجار ساخته شده است.

بلدیه رشت در سال ۱۲۸۸ خورشیدی، خانه‌های رشت را با همین کاشی‌های لاجورد پلاک‌کوبی می‌کرد.
کلون در را که به صدا درمی‌آورم، حسن خوش‌نشین در را باز می‌کند. اما پیش از آنکه مرا به حیاط نقلی خانه‌اش دعوت کند، از پلاک خانه می‌پرسم و می‌گوید: من ۳۵ سال پیش این خانه را با دو واسطه از فردی به نام پورآقا خریدم، او از اهالی سنگر بود. آن زمان این پلاک بود من هم نگه داشتم و به کتیبه سردر اشاره می‌کند که آیات “وان یکادالذین کفروا ..” بر زمینه آبی کاشی نقش بسته است.

صاحبخانه می‌گوید این کتیبه هم بود. مدتی پیش پسرم که در اتاق‌های بالا خوابیده بود، نیمه شب متوجه سر و صدایی در آستانه در می‌شود و وقتی بیرون می‌آید، می‌بیند کتیبه سردر را کنده‌اند خوشبختانه سارقین موفق نمی‌شوند. من هم دوباره کتیبه را سرجای خودش گذاشتم و دورش را گچ گرفتم.

این بار به حلقه آهنی فرو رفته بر لمبه چوبی تلار اشاره می‌کنم که چه کاربردی داشته و توضیح می‌دهد: قدیم که برق نبود سر در خانه‌ها یکی از این حلقه‌ها می‌آویختند و فانوس و یا هر چراغ روشنایی دیگر را به آن آویزان می‌کردند.

و من یادم آمد که میرزا خلیل رفیع، اولین شهردار رشت، کسی بود که نخستین بار چراغ روشنایی را به خیابان‌های رشت آورد.
خانه نقلی حسن خوش‌نشین، به گفته خودش ۱۸۷ متر است. ولی قبلا خانه بسیار بزرگتر بوده و پیش از آنکه او مالک خانه شود، نیمی از آن تخریب و آپارتمان‌سازی شده است. و آجرچینی‌های طاق ضربی دیوار حیاط همسایه مجاور را شاهد می‌گیرد که تنها از روی بام خانه پیداست.

حالا خانه‌ی نه چندان وسیعِ او، حیاط کوچکی دارد که نور زندگی در آن ساطع است.

او می‌گوید: اتاق‌های بالا حدودا ۱۴ متر است با تلار رو به خیابان و رو به حیاط، ۲۴ متری می‌شود. آن سوی حیاط هم یک اتاق و آشپزخانه کوچک است. او ۷۰ سال سن دارد و می‌گوید توان مرمت و تغییرکاربری خانه را ندارد و من به این فکر می‌کردم که اگر رج به رج سفال‌های چیده شده بر طاق ضربی‌های دیوار حیاط  احیا شود، دوباره شور زندگی در حیاط این خانه به راه می‌افتد و اگر این خانه کاربری متفاوتی بجز مسکونی مثلا اگر کاربری فرهنگی یابد می‌تواند پاتوق کوچکی برای اهالی فرهنگ شود.

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و میراث فرهنگی گیلان در بهمن ماه سال ۱۴۰۱ خانه خوش‌نشین را واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی دانسته و به مالک ابلاغ کرده است.