خانه‌های تاریخی اردبیل تابلوهای هنر و معماری قاجار

کهن‌شهر اردبیل از تاریخی قطور و به تبع آن از بناهای قدیمی متناسب با اقلیم این منطقه برخوردار است و در سکونتگاه‌هایی که در پهن دشت این شهر احداث شده، سازگاری با شرایط آب و هوا لحاظ شده است و در و دیوار ابنیه تاریخی باقیمانده از اعصار کهن، گویای این حقیقت است.

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل با اعلام اینکه قدمت برخی آثار و بناهای تاریخی اردبیل تا قبل از میلاد می‌رسد، بافت تاریخی این شهر را با ۲۴۵ هکتار وسعت مربوط به محدوده ای شامل مجموعه تاریخی و جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی و خانه‌ها و آثار همجوار آن اعلام کرد.

روح الله محمدی گفت که اغلب خانه‌های تاریخی اردبیل به رجال، تجار و شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار دوران مختلف تعلق داشته و اکنون نیز سرپا مانده اند، در محدوده بافت تاریخی اردبیل بنا شده اند و بیش از ۳۵ باب خانه تاریخی شناسایی شده است.

او اغلب آثار تاریخی اردبیل را مربوط به ادوار سلجوقیان، صفویان و قاجاریان دانست و گفت: خانه‌های تاریخی، به طور عمده به دوره قاجاریه مربوط می‌شوند و در هر دوره بازسازی شده اند و سازه‌های آنها تناسب با اقلیم منطقه را به خوبی به نمایش می‌گذارند.

ویژگی‌های معماری

به گفته رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل دیوارهای قطور این خانه‌ها حاکی از حاکمیت سرما بخصوص در زمستان است و زیرزمین‌های بزرگی که در وسط و عمق برخی خانه‌های تاریخی به چشم می‌خورد، در زمستان‌ها به نسبت گرم و در تابستان‌ها به نسبت خنک هستند و برخلاف مناطق کویری که دور تا دور ساختمان‌های تاریخی را حیاط تشکیل می‌دهد، خانه‌های تاریخی اردبیل به خاطر ممانعت از سرما فقط در یک طرف دارای حیاط هستند.

وی وجود بخش‌های بیرونی و اندرونی و وجود هشتی یا سازه ای طاق مانند بر سر در ورودی‌ خانه‌های تاریخی را از ویژگی‌های معماری گذشته دانست و همچنین نشانه‌ای از فرهنگ و ادب منطقه و ضرورت دیده نشدن اندرونی و مراعات حیا و حریم اهل خانه اعلام کرد.

زیرزمین‌های بزرگی که در وسط و عمق برخی خانه‌های تاریخی به چشم می‌خورد، در زمستان‌ها به نسبت گرم و در تابستان‌ها به نسبت خنک هستند.

محمدی به محل رجوع بودن خانه‌های تاریخی اردبیل اشاره کرد و گفت: بزرگی خانه‌ها که به طور عمده به شکل عمارت هستند، حاکی از متنفذ بودن مالکان و شخصیت‌های مستقر در آنهاست که مردم به آن خانه‌ها مراجعه داشته اند و در ساخت بناها حریم اهل خانه رعایت شده است.

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل به ستون‌ها و سقف‌های چوبی این عمارت‌ها اشاره و اظهار کرد: سازه‌های چوبی روغنکاری می شده‌اند تا از گزند موریانه‌ها مصون بوده و همچنین جلا و مقاومت داشته باشند و پنجره‌های به اصطلاح اروسی نیز که در خانه‌های تاریخی به چشم می‌خورد، به لحاظ داشتن شیشه‌های رنگارنگ، هم طیفی از رنگ‌های مختلف را به اندرون می‌تابانده و هم به بخش‌های مختلف اندرونی زیبایی می‌بخشیده اند.

این کارشناس میراث فرهنگی در خصوص نحوه استفاده از خانه‌های تاریخی اردبیل گفت: تعدادی از این بناها به عنوان موزه، اداره، مهمانسرا و رستوران استفاده می‌شود و یکی از خانه‌ها با همکاری عوامل صندوق حفظ و احیای اماکن تاریخی و فرهنگی به بخش خصوصی واگذار شده و از آن به صورت رستوران استفاده می‌شود تا هم کاربری اقتصادی داشته باشد و هم تخریب نشود.

محمدی این را هم گفت که برخی خانه‌ها نظیر خانه تاریخی مبشری در حال مرمت است و خانه تاریخی اربابی نیز به بخش خصوصی واگذار شده و توسط آنها در حال مرمت و بازسازی است تا به صورت اقامتگاه از آن استفاده شود.

شهرداری با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی مداخله می‌کند

کارشناس معاونت شهرسازی و عمران شهرداری اردبیل هم با اشاره به اهمیت خانه‌های تاریخی و ظرفیتهای آنها در جذب گردشگر گفت: یکی از این خانه‌ها با عنوان “خانه صمدی” توسط شهرداری خریداری شده و سند مالکیت آن به نام این نهاد است و طبق نظر مشاور برای نوع کاربری آن تصمیم‌گیری خواهد شد.

اگر شهروندی متقاضی پروانه احداث ملک در محدوده خانه‌های تاریخی اردبیل باشد، شهرداری از اداره کل میراث فرهنگی استعلام می‌کند.

علی نظافت انزابی هر گونه مداخله در بافت قدیم شهری از ناحیه شهرداری را منوط به هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دانست و گفت: حریم‌ خانه‌های تاریخی را نیز آن اداره کل تعیین می‌کند. اگر در محدوده حریم نیاز به عملیات فنی و معماری باشد، نوع مصالح لازم را نیز کارشناسان میراث فرهنگی مشخص می‌کنند.

وی با تاکید بر ضرورت صیانت از خانه‌های تاریخی به عنوان میراث فرهنگی گفت: اگر شهروندی متقاضی پروانه احداث ملک در محدوده خانه‌های تاریخی باشد، شهرداری اردبیل از اداره کل میراث فرهنگی استعلام می‌کند و در برخی مواقع به لحاظ حساسیت امر، در کمیسیونی متشکل از شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی، استانداری و چند دستگاه دیگر تصمیم گیری می‌شود.

ثبت ملی ۲۸ خانه تاریخی در شهر اردبیل

کارشناس فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل هم از ثبت حدود ۲۸ خانه تاریخی در شهر اردبیل در فهرست میراث فرهنگی ملی خبر داد و گفت: در برخی شهرستان‌های استان از جمله خلخال، گرمی و نمین نیز خانه‌های تاریخی وجود دارند.

فاطمه نوری مکان‌ اغلب خانه‌های تاریخی شهر اردبیل را مربوط به محلات اوچ دکان، عالی قاپو، سرچشمه، طاوار (طوی) و پیرعبدالملک ذکر کرد و افزود: خانه‌های تاریخی بعد از مرمت و احیا با کاربری‌های فرهنگی و گردشگری در اختیار شهروندان قرار می‌گیرند و از جمله بناهای مرمت شده می‌توان به خانه‌های ابراهیمی، صادقی، میرفتاحی، وکیل الرعایا و رضازاده اشاره کرد.

بناهایی که در معرض خطر تخریب قرار دارند به عنوان بناهای اضطراری در اولویت مرمت قرار می‌گیرند.

به گفته او با توجه به اعتبارات اختصاص یافته برای اداره کل میراث فرهنگی اردبیل، بناهایی که در معرض خطر تخریب قرار دارند به عنوان بناهای اضطراری در اولویت مرمت قرار می‌گیرند.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اضافه کرد: برخی خانه‌ها مالک شخصی دارند و مرمت و ساماندهی آنها به صورت مشارکت اعتباری از سوی مالک و اداره کل میراث فرهنگی انجام می‌شود.

نوری ادامه داد: مرمت و ساماندهی تعدادی از خانه‌های تاریخی که مالکیت میراث فرهنگی دارند، از طریق مزایده و از سوی صندوق احیا وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به بخش خصوصی واگذار می‌شود.

کارشناس فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل درباره معماری خانه‌های تاریخی گفت: این بناها که بر اساس معماری بومی اقلیمی سرد بنا شده اند، اغلب وسعت زیادی دارند و در آنها خانواده‌ها به صورت جمعی با هم زندگی می‌کرده اند.

معروفترین خانه‌های تاریخی اردبیل

خانه صادقی

این خانه با بیش از ۲ هزار و ۱۶۸ متر مربع مساحت متعلق به حاج عبدالله صادقی در سال ۱۲۸۳ هجری قمری مطابق با ۱۲۴۲ خورشیدی ساخته شده و از یادگارهای دوران قاجاریه در شهر اردبیل بشمار می‌رود و از مجموعه بناهای سه گانه (خانه مبشری، خانه خادم باشی، خانه صادقی) است که در بافت کهن اردبیل و در محله اوچدکان قرار گرفته است.

خانه صادقی دارای سه بخش ساختمانی مرتبط به سه حیاط است و به نظر می‌رسد ساختمان مرکزی بعنوان بیرونی و ساختمان عربی با کاربری اندرونی هسته اصلی بنا را تشکیل می‌داده و ساختمان ضلع شرقی بعدها به مجموعه اضافه شده است.سردر خانه در کوچه ای بن بست به عرض پنج متر واقع شده و دیوارهای بیرونی خانه، کاه گلی است و فقط دو سردر ورودی به صورت مجلل و آجری ساخته شده است که امکان ورود به بخش اندرونی و بیرونی را تأمین می‌کند.

ورودی به بخش بیرونی، مجلل‌تر و دارای یک هشتی با پلان هشت گوش است که با کاربندی زیبایی پوشش داده شده است. ساختمان بیرونی شامل یک شاه نشین در مرکز است که با مقرنس کاری، نقاشی دیواری تا ارتفاع دو متر، پنجره‌های بزرگ ارسی هفت دری و خطوط نستعلیق مزین به آیه الکرسی که دور تا دور بنا را گرفته، تزئین شده است.

پوشش این بخش با تیرهای چوبی و درب دوپوش است که دو راهرو در طرفین شاه نشین ارتباط با میانسرا، اتاق‌های گوشوار و طبقه دوم را تامین می‌کند و دو اتاق طرفین (گوشوار) در دو طبقه ساخته شده‌اند که دارای اتاق‌هایی با پنجره‌های ارسی سه دری به سمت حیاط هستند و پوشش این بخش نیز چوبی است.

بخش بیرونی خانه صادقی در قسمت شاه نشین دارای مقرنس‌های گچی زیبایی است و تا ارتفاع تقریبی دو متر نقاشی طرح گل و گلدان به سبک تزئینات دوره قاجار دارد و بنا دارای پنجره‌های ارسی بزرگ هفت دری و سه دری با طرح اسلیمی و شیشه‌های رنگی است و نمای بنا آجرکاری و با طرح‌های مختلف تزئین شده است.

دارای پی سنگی با ملات آهکی است و زیرزمین آن جرزها و پایه‌های سنگی دارد و پوشش آن بصورت گهواره ای و از نوع طاق کلیل آذری است و دور تا دور بنا در همه قسمت‌ها (اندرونی – بیرونی – دیوارهای حائل) دارای ازاره سنگی بلند است.

جرزها و پایه‌های داخلی بنا، خشتی با نمای آجری با آجر چینی به فرم‌های مختلف است و پوشش بنا در بخش‌های اندرونی با تیر چوبی و تک پوش است اما بنا در بخش بیرونی (شاه نشین) دارای پوشش مسطح و به صورت دوپوش اجرا شده است و در تمام قسمت‌ها کلافی چوبی دور تا دور ساختمان را گرفته و مانع از رانش‌ شده است.

در حال حاضر متروکه بوده و فقط در یکی از اتاق‌های بخش جنوب شرقی (اندرونی) یک خانواده ساکن هستند و اندرونی بخش غربی به طور مستقیم از طریق هشتی با بخش بیرونی و خارج در ارتباط است و این بخش دارای یک شاه نشین با پلان مستطیل شکل، پنجره‌های اورسی هفت دری و تزئینات مقرنس و دو اتاق گوشوار کناری است.

این بخش در دو طبقه ساخته شده و دارای سقف مسطح دوپوش است و زیرزمین فقط در زیر شاه نشین آن ایجاد شده که با استفاده از طاق کلیل پوشش داده شده است و اندرونی بخش شرقی (ساختمان الحاقی) ساده تر بوده و از طریق یک هشتی مستطیل شکل با خارج بنا ارتباط دارد.

ارتباط این بخش با بخش بیرونی از طریق درب یکی از اتاق‌ها تأمین می‌گردد و پلان این بخش، نعلی شکل و تمام اتاق‌ها در ارتباط با یکدیگر هستند و پوشش این بخش نیز مسطح و در یک پوش ایجاد شده است و زیرزمین کلاً در زیر طبقه همکف امتداد دارد و پوشش آن به صورت طاق کلیل آذری اجرا شده است و در سال ۱۳۷۹ در راستای اقدامات حفاظتی بنا به استحکام بخشی اضطراری سقف و ارسی اقدام شده است.

خانه ارشادی

خانه ارشادی در محله قدیمی اوچ دکان از بدو احداث دارای کاربری مسکونی بوده و از نظر تزئینات معماری و سبک ساخت، از بناهای زیبای شهر اردبیل است که در اواخر دوره قاجار ساخته شده است و بانی اولیه بنا خانواده علوی بوده اند که در دوران پهلوی دوم بنا را به عنوان مدرسه به آموزش و پرورش واگذار کرده اند. خانواده ارشادی به عنوان آخرین مالک شخصی تا سال ۱۳۷۷ هجری شمسی در آن سکونت داشته اند که به همین دلیل ساختمان به نام خانه ارشادی معروف شده است.

خانه ارشادی در سال ۱۳۷۸ توسط شهرداری اردبیل خریداری و جهت مرمت و احیاء، در اختیار میراث فرهنگی استان قرار گرفت و بخش کنونی بنا، باقیمانده بنای بزرگتری است که بعدها بخش اندرونی آن تفکیک و تخریب شده است و در این عمارت که در دو طبقه زیرزمین و همکف اجرا شده است، ارتباط بصری مستقیم فضای داخل و بیرون با یک هشتی در ورودی ساختمان تامین می‌گردد.

دو ورودی که هر کدام دارای مقرنس‌های گچی، درهای چوبی با شیشه‌های الوان و چهار پله هستند، فضای حیاط را به اتاق‌های طرفین شاه‌نشین ارتباط می‌دهند و در بخش شرقی بنا اتاق به نسبت بزرگی وجود دارد که توسط همین ورودی با حیاط مرتبط است و شاه‌نشین با پوشش عرقچین و مقرنس‌های گچی در چهار گوشه آن دارای پنجره ارسی شکل بزرگی است که در گذشته دوجداره بوده و جداره داخلی آن شامل طرح‌های اسلیمی با شیشه‌های رنگی از بین رفته و مطبخ و بخش‌های آبخور طویله در زیرزمین واقع بوده است.

این بنا با عرصه ۲۷۷ متر مربع و اعیان ۳۶۶ متر مربع در سال ۱۳۸۱ تحت شماره ۶۶۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در سال ۱۳۸۰ ه.ش عملیات مرمت آن اغاز و در اواسط سال ۸۳ بعنوان دفتر فنی میراث فرهنگی استان مورد بهره برداری قرار گرفته است و در حال حاضر به عنوان مهمانپذیر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان از آن استفاده می‌شود.

خانه ابراهیمی

خانه ابراهیمی که در کوچه شهیدگاه و تقریبأ در مرکز شهر اردبیل قرار گرفته ، متعلق به مرحوم سید هاشم ابراهیمی بوده و در حال حاضر تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل قرار دارد.

عمارت اصلی بنای مذکور شامل دو طبقه همکف و زیرزمین دارای تالار به نسبت بزرگ و زیبایی است. این عمارت با یک فضای هشتی کوچک از معبر کوچه وارد حیاط مستطیلی می شود و ساختمان دارای نمای آجری است که روی دیوارهایی با ازاره سنگی به ارتفاع یک متر استوار شده است و تالار که بخش مهمی از بنا را تشکیل داده است، شامل دو رواق و یک شاه‌نشین است که با پنجره‌های مشبک ریز با شیشه‌های الوان به صورت ارسی زیبا تزئین یافته است.

از جمله تزئینات بکار رفته در تالار این بنا می‌توان به مقرنس‌ها، گچبری‌ها، نقاشی‌ها و کتیبه‌های با ارزش اشاره کرد و سقف اتاق شاهنشین در وسط به شکل ترنج گچبری شده که مرکز آن بصورت یک گل گرد و مدور با برگ‌های بلوط پهن و پوشانده شده است.

در چهار گوشه سقف، لچک مرکب از نقش اسلیمی واقع شده که با برگ بلوط‌های مشابه وسط سقف با سه ردیف حاشیه قاب گرفته شده است و این سقف گچ‌بری شده توسط مقرنس‌های زیبایی به نقاشی‌ها و کتیبه‌های موجود در دیوارهای پیرامون اتصال می‌یابد.

این بنا متعلق به دوره زندیه است و در سال ۱۳۷۹ تحت شماره ۳۰۴۱ توسط سازمان میراث فرهنگی کشور در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و مرمت خانه ابراهیمی از تیر ماه سال ۱۳۸۰ شروع شده و طبق برنامه ریزی زمان بندی شده در سال ۱۳۸۳ کلیات آن پایان یافته و به بهر برداری رسیده است.

خانه تقوی

خانه تقوی ۸۰ سانتی متر پایین‌تر از سطح کوچه قرار گرفته و ورودی اصلی بنا یک در فلزی رو به حیاط است و آثار و بقایای وجود یک هشتی در مجاورت در ورودی مشاهده می‌شود که تخریب و به صورت امروزی بازسازی شده است و اختلاف ارتفاع معبر و حیاط از طریق سه پله از هشتی پارکینگ به حیاط کم شده است.

در حیاط بنا یک باغچه هشت ضلعی و دو باغچه دایره شکل دیده می‌شود که طبق گفته ساکنین محل، در گذشته‌ها حوض بوده و بنا از یک طبقه و یک زیر زمین و یک نیم طبقه تشکیل شده است و تقریبا تقارن محوری دارد و ارتباط به بنا از طریق سه پله که در طرفین بنا قرار دارند مقدور می‌شود و اصلی‌ترین فضای بنا یعنی تالار، در قسمت میانی قرار دارد که پنجره‌های آن با ارسی‌های زیبا با نقوش گره بندی و شیشه‌های رنگی تزیین شده است.

در پشت تالار، دو اتاقک به صورت پستو قرار گرفته اند که توسط درهای چوبی از تالار جدا شده اند و با توجه به شیوه ساخت و شواهد و مدارک محلی، قدمت بنا به دوره قاجار می‌رسد که مالکیت آن دو بار تغییر کرده و در هر دو مورد به عنوان خانه مسکونی استفاده شده است.

از ویژگی‌های این بنا می‌توان به پنجره‌های ارسی با نقوش گره بندی و شیشه‌های رنگی اشاره کرد؛ قسمت چوبی منبت کاری شده بر روی پنجره‌های ارسی در نمای بیرونی جلب توجه می‌کند و وجود طاقچه‌هایی با قوس‌های نیم دایره و گچبری‌های زیبا در چهار گوش، زیبایی تالار را دو چندان کرده و گره بندی در و پنجره و استفاده از انواع آجرچینی، از جمله خفته راسته با گل چهار رجی از ویژگی‌های دیگر این بناست.

خانه رضازاده

خانه رضا زاده در زمینی به مساحت ۹۲۸ متر مربع دارای دو طبقه اعیانی به مساحت ۶۷۵ مترمربع واقع شده است و بخش اعیانی آن در زمین مستطیلی شکلی و در قسمت شمالی بنا واقع شده و مصالح بکار رفته در آن بخصوص در پی، سنگ بوده و در پایه‌ها و دیوارها از خشت خام و در نما از آجر استفاده شده است.

پوشش سقف، چوبی است و ایوان مقابل قسمت اعیانی آن دارای چهار ستون چوبی بوده و ۱۰ ستون آجری نیز پایه‌های نمای ساختمان را تشکیل می‌دهند و ورودی بخش اعیانی بنا در قسمت وسط بوده که در طرفین آن اتاق‌هائی بصورت قرینه قرار گرفته اند.

انتهای راهروی وسط که دهلیز نامیده می‌شود، به دو راه پله چوبی متصل می‌گردد و ارتباط طبقات همکف و فوقانی را ایجاد می‌کنند و طبقه فوقانی دارای یک تالار اصلی است و توسط یک پنجره ارسی به حیاط خانه مشرف می‌شود و در طرفین آن نیز مانند طبقه همکف، اتاق‌هائی بصورت قرینه یکدیگر قرار گرفته اند.

نمای ساختمان دارای ۲۰ عدد پنجره چوبی رو به حیاط است و تزئینات نما با آجر انجام شده و نمای بنا شامل ستون‌های آجری است که در روی پایه‌های سنگی حجاری شده استوار گشته و بصورت نیم دایره کار شده است.

انتهای بنا با سر ستون زیبایی به سقف بنا متصل شده و دیوار ضلع شرقی حیاط نیز دارای طاق نماهای آجری است که مجاور یکدیگر قرار گرفته اند و در طبقه فوقانی بنا و در تالار، آثاری از نقاشی دیواری و تزئینات هندسی به چشم می‌خورد که متأسفانه قسمت‌های زیادی از آن تخریب شده است.

خانه میرفتاحی

با قدمتی که به سال ۱۲۵۰ هجری قمری باز می‌گردد، در دوران پهلوی اول، به‌عنوان اولین دبیرستان دخترانه، کاربری آموزشی داشته و در زمره بناهای درونگراست و از جمله جذابیت‌های آن می‌توان به پنجره‌های ارسی با طرح اسلیمی و شیشه‌های رنگی و تزیینات آجری در نما به‌صورت راسته با نقش و نگار آجرکاری اشاره کرد؛ بنا در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه مناف زاده

با بیش از یکهزار متر مربع وسعت, مربوط به دوره پهلوی, از عمارت‌های قدیمی اردبیل است که توسط معمار حاج محمدعلی معماری و به سفارش حسین قلی صادقی، در بخش مرکزی اردبیل احداث و در ۱۲ بهمن ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۷۴۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امروزه به حوزه‌ هنری اردبیل واگذار شده است.

خانه وکیل الرعایا

به دوره قاجار باز می‌گردد و از خانه های قدیمی شهر اردبیل است که در زمان مشروطیت، یکی از مکان‌های اصلی تجمع سران کشور بوده و در پنج بهمن ۱۳۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ۲۵۶۰ به ثبت رسیده است.

خانه خادم باشی

این عمارت با قدمتی متعلق به دوره قاجار، در محله اوچدکان شهر اردبیل واقع شده است و بنا به خادم بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی تعلق داشته و به‌ همین دلیل با نام خادم‌باشی شهرت یافته و در ۲۵ مهر ۱۳۸۳ با شماره ۱۱۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عمارت آقازاده

یکی از خانه‌های تاریخی شهر اردبیل است که قدمت آن به دوره حکومت قاجار می‌رسد و حاج اسماعیل آقایف، تاجر معروف اردبیلی در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه، مالک بنا بوده است و امروزه بخشی از این عمارت به رستوران سنتی تبدیل شده است.

خانه‌های تاریخی اردبیل با نماهای سنتی و آجری به مثابه تابلوهای عهد قاجار در میان آپارتمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی امروزی خودنمایی می‌کنند. حفظ و صیانت از این خانه‌ها به عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگی اردبیل مطالبه ای جدی از سوی شهروندان و وظیفه‌ای مهم از سوی دستگاه‌های مسئول است.این خانه ها ظرفیتهای ارزشمندی در توسعه صنعت گردشگری به شمار می روند و به نظر می رسد باید از فرصت رویداد اردبیل ۲۰۲۳ برای معرفی این ظرفیت‌های بکر و ارزشمند استفاده کرد.

علاوه بر این در شرایطی که چهره شهر با ساخت و سازها و معماری جدید در حال تغییر و دگرگونی اساسی است چه خوب است مهندسان، معماران و دست اندرکاران شهرسازی حتی الامکان از چاشنی مختصات فرهنگی، اقلیمی و سنتی آنها به ترکیب معماری ساختمان‌های امروز اضافه کنند تا هم مهندسی ساخت و ساز به تدریج از همه حیث به شاخص‌های بیگانه و غربی متکی نشود و هم قابلیت‌های مهندسی سنتی و بومی در ویلاسازی و یک طبقه سازی‌ها بخصوص در حواشی شهر اردبیل و شهرستان‌های این استان احیا شود.