حفاظت از میراث سوریه توسط معماران داوطلب

برای شهرها عادی است که قوانین و نهادهایی داشته باشند که از میراث ساخته‌شده آن‌ها محافظت کند، اما در عین حال وجود شکاف‌هایی در این قوانین یا اجرای آن‌ها نیز امری معمول است، در حالی که شرایط خاص ممکن است میراث یک کشور را تحت آسیب‌پذیری‌های خاصی قرار دهد، بنابراین در کنار نهادهای دولتی، معماران و محققین محلی وجود دارند که ابتکارات مستقلی را برای مستندسازی و حفاظت از میراث‌های فرهنگی خود ایجاد می‌کنند. سوریه نمونه‌ای از این مکان‌ها با تاریخچه وسیعی از بناهای فرهنگی و همچنین گروه‌های حفاظت فعال مستقل است.

کتابخانه میراث دیرالزور (DZHL) یک ابتکار داوطلبانه مسلط بر میراث فرهنگی ساخته‌شده شهر و استان دیرالزور در شرق سوریه است. این پروژه توسط لامیس باکجاجی، اهل دیرالزور و با همکاری بها عبدالله پایه‌گذاری شد که هر دو معماران و محافظانی هستند که تخصص خود را داوطلبانه برای حفاظت از میراث آسیب‌دیده در طول درگیری‌های مسلحانه در منطقه به‌کار می‌گیرند. هدف اولیه گروه آن‌ها نیز ایجاد یک کتابخانه میراث دیجیتال قابل دسترسی شامل آرشیو داده‌های معماری برای حمایت از تلاش‌های بالقوه بازسازی در شهر است. این ابتکار در سال ۲۰۱۸ آغاز شد و در ابتدا از طریق پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و بدون بودجه خارجی فعالیت می‌کرد.

دیرالزور شهری تاریخی است که اهمیت فرهنگی آن در مقایسه با سایر شهرهای سوریه در غرب کمتر شناخته شده است. به گفته بها عبدالله، این شهر دارای ساختمان‌های متعدد و بناهای معماری دوره عثمانی از دوره فرمانروایی فرانسه در اوایل قرن بیستم بر سوریه است. بااین‌حال تخریب‌های گسترده در طول جنگ، اکثر ساکنان آن را آواره کرد و ساختارهای تاریخی‌اش را به‌طور فزاینده‌ای در معرض بی‌توجهی و آسیب‌های زیست‌محیطی قرار داد. زلزله سال ۲۰۲۳ که شمال سوریه و جنوب ترکیه را لرزاند نیز خرابی این ساختمان‌ها را تشدید کرد.

بها عبدالله که در زمینه مستندسازی میراث و فتوگرامتری تخصص داشت، پس از ملاقات با لامیس باکجاجی در دمشق، به کتابخانه میراث دیرالزور پیوست. معمار دیگری به نام حازم‌الخلیف نیز با آن‌ها روی اسناد سه بعدی کار می‌کند. پس از تثبیت نسبی وضعیت در دیرالزور، این تیم مجوز انجام عملیات میدانی در این شهر را دریافت کرد. بااین‌حال شرایط امنیتی شکننده و دسترسی محدود به تجهیزات تخصصی، استفاده از تلفن همراه و لپ‌تاپ را برای مستندسازی ضروری می‌کرد. پیشرفت در نرم‌افزار و مهارت در عکاسی و فیلم‌برداری به تیم اجازه داد تا به نتایج دقیق دست پیدا کند. بعضی از سازه‌های مستندشده در طول این بررسی‌ها نیز پس از ثبت آسیب بیشتری دیدند که این امر بر اهمیت حیاتی این سوابق تأکید دارد.

کار این تیم شامل بررسی انواع ساختمان‌ها، از جمله سازه‌های مسکونی، بناهای مذهبی و بازار نجاری، همچنین مطالعه گسترده خیابان اصلی بود، علاوه‌بر مستندات معماری، این تیم با جامعه محلی برای تحقیق در مورد میراث ناملموس، جمع‌آوری تاریخ شفاهی و دیگر روایت‌های فرهنگی از ساکنان شهر کار می‌کند.

آرشیو معماری مدرن در سوریه (AMASyria) گروه دیگری است که به‌طور مستقل راه‌اندازی شده و در حالی که گروه قبلی روی یک مکان خاص به‌شدت تحت تأثیر درگیری متمرکز است، منطقه مطالعه خود را معماری مدرن تعیین کرد که خارج از فرایندهای حفاظت از میراث فرهنگی دولتی قرار داد. این گروه ابتکاری برای تحقیق، مستندسازی و به‌اشتراک‌گذاری تجربه معماری سوریه در قرن بیستم و بحث درباره آن در بافت تاریخی شهر به‌عنوان بخشی از چشم‌انداز فرهنگی گسترده‌تر در منطقه و جهان است و در عین حال به تلاقی آن با حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و هنری می‌پردازد. بخشی از هدف این ابتکار نیز زمینه‌سازی معماری مدرن سوریه در گفتمان جهانی است.

آرشیو معماری مدرن در سوریه توسط معماران احمد صلاح و میرما الواره به‌عنوان یک ابتکار شخصی تأسیس شد و حضور آن از ابتدا در رسانه‌های اجتماعی بود که بازخوردهای مثبت آن، بنیان‌گذاران را تشویق کرد به توسعه تحقیقات خود ادامه دهند. در سال ۲۰۲۰، بنیان‌گذاران به آرشیو نقاشی‌های معمار تحسین‌شده نزار الفرّا و آرشیو مجله انجمن مهندسین دسترسی پیدا کردند که موجب شروع کار آن‌ها در فرایند دیجیتالی‌سازی و دریافت کمک‌های مالی برای کمک به این امر شد. تیم برای دیجیتالی کردن عملیات خود، معماران متعدد استخدام و مسابقه‌های رقابتی عمومی برگزار کرد. بنیان‌گذاران خاطرنشان کردند که بعضیاز اسناد در بایگانی‌های خارج از کشور پیدا شده است، از این‌رو وجود یک مخزن دیجیتالی که این اسناد را در مکان در دسترس قرار می‌دهد، بسیار اهمیت دارد.

این آرشیو که یک پروژه در حال انجام است، شامل پروژه‌های مدرنیستی برجسته همچون مرکز تحقیقات دریایی در لاذقیه توسط معمار بورهان طیارا از شرکت مهندسان و معماران عرب است و شامل اسناد و نقشه‌های معماری، عکس‌های قدیمی و اخیر، کتابچه‌های مسابقه، طرح‌ها، شرح پروژه‌های رسمی و تاریخ شفاهی می‌شود که توسط معماران یا خانواده‌ها و آشنایان آن‌ها بیان شده است.

بنیاد توراتونا مستقر در شهر حمص نیز گروه دیگری است که فعالیت‌های حفاظتی و مستندسازی را در سوریه انجام می‌دهد و توسط معمار لاما عبود تأسیس شده است که در مدیریت ریسک بلایا فعالیت می‌کند، جایی که هدف آن افزایش آگاهی، حفظ، نجات و احیای میراث فرهنگی سوریه است. تیم‌های آن به بازسازی و حفظ چندین ساختمان تاریخی در شهر که به‌علت سنگ تیره متمایزش معروف است، کمک کرده‌اند.

رافکاتونا مستقر در شهر رقه است که در دوران داعش و نبردهای پس از آن متحمل خسارات قابل‌توجهی شد. پروژه‌های تحت تسلط این گروه شامل حفاظت و بازسازی چندین ساختمان، اسناد و یک موزه دیجیتال بود. همه این ابتکارات تاب‌آوری افراد سوری را نشان می‌دهد که به‌صورت داوطلبانه و با منابع محدود، معماری و میراث خود را سازماندهی می‌کنند که به‌دلیل جنگ، بلایای طبیعی یا بی‌توجهی با آسیب‌پذیری روبه رو شده‌اند.

ایمنا