حال ناخوش نگین زندیه؛ مسجد وکیل چشم‌انتظار دستان مرمت‌گر
شیراز، شهر رازها و هنرها، همواره چون گوهری درخشان در دل تاریخ و تمدن ایران‌زمین می‌درخشد. این شهر که آوازه‌اش با باغ‌های همیشه سبز، شعرهای حافظ و سعدی و هنر معماری فاخر پیوند خورده است، یادگارهای بی‌شماری از شکوه گذشته را در دل خود جای داده است. در میان این یادگارها، مسجد وکیل، همچون نگینی گران‌بها، نشان‌دهنده ذوق هنری و معماری دوران زندیه و آینه‌ای است از پیوند جاودانه دین و هنر.
مسجد وکیل، با ستون‌های سنگی یکپارچه و مارپیچ، شبستان‌های وسیع و کاشی‌کاری‌های خیره‌کننده، یادآور روزگاری است که کریم‌خان زند، حاکم فرهیخته و دوراندیش فارس، این مکان را به‌عنوان نقطه‌ای برای گردهمایی و نیایش مردمان ساخت. این بنا که در کنار بازار وکیل و حمام تاریخی هم‌نام خود قرار دارد، مجموعه‌ای کم‌نظیر از شکوه معماری ایرانی را به تصویر می‌کشد.
اما امروز، این بنای عظیم و تاریخی، روزهای ناخوشی را سپری می‌کند. گودال‌هایی که در پشت دیوارهای بلندش ایجاد شده، شکم‌دادگی دیوارهایی که زمانی باصلابت ایستاده بودند و آسیب‌هایی که بر پیکره سنگ‌فرش‌ها و کاشی‌کاری‌هایش نشسته است، همه نشانه‌هایی از زنگ خطر برای این اثر فاخر تاریخی هستند.
مسجد وکیل، گواهی بر تاریخ، فرهنگ و اعتقاد مردمانی است که هنر را با ایمان درآمیخته‌اند. اما بی‌توجهی به مرمت و نگهداری این بنا، خطر از دست رفتن بخشی از هویت تاریخی شیراز و ایران را به دنبال دارد. اکنون زمان آن است که با همتی ملی، این نگین کم‌نظیر را از سایه غفلت به روشنایی احیا بازگردانیم و بار دیگر، صدای اذان و راز و نیاز را در میان ستون‌های استوارش طنین‌انداز کنیم.
اما امروز، این ستون‌های استوار و دیگر بخش‌های مسجد به دلیل فرسودگی و عدم رسیدگی مناسب، در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
مسجد تاریخی وکیل شیراز، یکی از برجسته‌ترین آثار به‌جا مانده از دوران زندیه و یادگاری از دوراندیشی و ذوق هنری کریم‌خان زند، امروز با چالش‌های جدی در حفظ و نگهداری خود روبه‌رو است. این بنای ارزشمند که در ضلع غربی بازار وکیل شیراز واقع شده و با مساحتی نزدیک به ۱۱ هزار متر مربع، یکی از بزرگ‌ترین مساجد ایران به شمار می‌رود، نیازمند توجه جدی مسئولان و کارشناسان میراث فرهنگی است.
شاهکار معماری در گذر زمان
مسجد وکیل با دو شبستان بزرگ در بخش‌های جنوبی و شرقی، نمادی از معماری اصیل ایرانی است. شبستان جنوبی آن با ۴۸ ستون سنگی یکپارچه و مارپیچ، شاهکاری بی‌بدیل از هنر سنگ‌تراشی است که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
اما امروز، این ستون‌های استوار و دیگر بخش‌های مسجد به دلیل فرسودگی و عدم رسیدگی مناسب، در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
آسیب‌هایی که عیان‌اند
در سال ۱۴۰۱، گودال بزرگی در پشت دیوارهای مسجد ایجاد شد که باعث فروریزی بخشی از عرصه این بنای تاریخی شد. دیوارهای بلند مسجد که حائل میان فضای داخلی و گذر مجاور بازار وکیل جنوبی هستند، بر اثر نفوذ نم تغییر رنگ داده و در برخی بخش‌ها شکم داده‌اند.
در سال ۱۴۰۱، گودال بزرگی در پشت دیوارهای مسجد ایجاد شد که باعث فروریزی بخشی از عرصه این بنای تاریخی شد.
سنگ‌فرش‌های داخلی مسجد، سرستون‌ها و بخش‌هایی از کاشی‌کاری‌های نفیس آن نیز دچار آسیب شده و به حال خود رها شده‌اند. این آسیب‌ها، علاوه بر تهدید زیبایی بصری مسجد، هشداری جدی برای خطرات سازه‌ای هستند.
میراثی که نیاز به توجه دارد
مسجد وکیل گواهی بر فرهنگ و تاریخ مردمانی است که در طول قرن‌ها با هنر و ایمان خویش چنین آثاری را به یادگار گذاشته‌اند. اما این نگین زندیه، امروز با بی‌توجهی و کمبود منابع مالی دست و پنجه نرم می‌کند.
مرمت و نگهداری این اثر، نه‌فقط وظیفه‌ای بر عهده میراث فرهنگی که رسالتی برای همگان است؛ چراکه چنین بناهایی تنها متعلق به یک شهر یا استان نیستند، بلکه بخشی از هویت ملی و جهانی ایران به شمار می‌روند.
چه باید کرد؟
برای نجات مسجد وکیل شیراز، راه‌حل‌هایی باید در دستور کار قرار گیرد؛
تأمین اعتبار مالی کافی به‌عنوان اولین و مهم‌ترین گام برای آغاز عملیات مرمت مطرح شده است. کارشناسان معتقدند بدون بودجه‌ای مناسب، امکان جلوگیری از تخریب بیشتر این بنای تاریخی وجود ندارد.
تشکیل کارگروه‌های تخصصی برای مرمت
کارشناسان حوزه میراث فرهنگی استان فارس بر ضرورت تشکیل کارگروه‌های تخصصی متشکل از مهندسان، معماران و کارشناسان میراث فرهنگی تأکید دارند. تدوین برنامه‌های مرمتی دقیق با استفاده از فناوری‌های روز و تجربیات علمی، از اولویت‌های ضروری در این زمینه است.
یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای حفظ این مسجد، جلب مشارکت عمومی است. فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی گسترده می‌تواند مردم و خیرین را به مشارکت در این امر مهم ترغیب کند. به گفته کارشناسان، بسیج منابع مردمی در کنار اعتبارات دولتی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در تسریع روند مرمت داشته باشد.
نظارت مستمر و پیشگیری از آسیب‌های جدید
برای جلوگیری از بروز آسیب‌های بیشتر، نظارت‌های دوره‌ای و پیگیری مداوم وضعیت مسجد وکیل ضروری است.
برای جلوگیری از بروز آسیب‌های بیشتر، نظارت‌های دوره‌ای و پیگیری مداوم وضعیت مسجد وکیل ضروری است. استفاده از فناوری‌های نظارتی پیشرفته و سیستم‌های پایش می‌تواند در حفظ این اثر ملی مؤثر باشد.
مسجد وکیل شیراز به‌عنوان یکی از نمادهای تاریخی و فرهنگی ایران، نیازمند همکاری و تعامل همگانی است تا این بنای ارزشمند برای نسل‌های آینده باقی بماند. حفظ این میراث، وظیفه‌ای همگانی است که مستلزم اقدام فوری است.
پیامدهای بی‌توجهی
عدم رسیدگی به مسجد وکیل، نه‌تنها موجب تخریب تدریجی این اثر ارزشمند خواهد شد، بلکه جایگاه فرهنگی و گردشگری شیراز را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مسجد وکیل، که زمانی میزبان راز و نیازها و عبادات مردم بوده، امروز در انتظار یاری عاشقان فرهنگ و هنر ایرانی است. امید است با همت مسئولان و همراهی مردم، این بنای فاخر از سایه غفلت به روشنایی احیا بازگردد و بار دیگر همچون نگینی درخشان در قلب شیراز بدرخشد.
درباره نویسنده
نویسنده