تضاد آپارتمان سازی معاصر با الگوی مسکن بومی

حرمت گذاشتن و حفظ قداست انسانی راه های بس فراوانی دارد و معماران و هنرمندان نیز با نبوغ خویش سعی در ترویج و تصویر آن داشته اند.

در معماری سنتی و در میان بنایان مسلمان شیوه نامه های معنوی و اخلاقی رایج بوده که به “فتوت نامه” مشهور است این آیین جوانمردی که خصوصیات اخلاقی مشاغل مختلف را تشکیل می داده برگرفته از آیات قرآن و سخنان پیامبر (ص) و امامان (ع) و دیگر بزرگان دینی بوده و بنایان از نظر اخلاقی ملزم به رعایت آن بوده اند و با حفظ این گونه شئونات، حرمت شغلی خود را پاس می داشتند.

در بخشی از فتوت نامه بنایان آمده است “… اگر پرسند کدام خصلت بیشتر به کار آید؟ بگو حیا، چرا که حیا داشتن از خصلت های جوانمردانه است که به خصوص بنایان را به کار آید …”

به عبارت دیگر، فضاهای مسکونی مسلمانان اگر چه با تکیه بر مهندسی و رعایت اصول معمارانه و تحت تأثیر عوامل مؤثر شکل یافته است، اما گاه در ساخت آنها عناصر و اجزایی با شیوه هایی تعبیه گردیده که می تواند مبین نگاهی فراتر از حدود معمول میان افراد و متضمن ایجاد حریمی قدسی باشد که متأسفانه در عصر حاضر بدلیل عدم تبیین ویژگی های فضاهای مسکونی مسلمانان در قالبی مدون و به شکلی قائده مند و قابل نظارت، این نقش عناصر اصلی معماری در رعایت حرمت و محرمیت بویژه در ساخت خانه توسط غلبه نگاه های غربی، مورد تعدی و تعرض قرار گرفته است.

در توضیح این بحران می توان اشاره کرد که در گذشته در طراحی و ساخت خانه های ایرانی قدیم معماران از دو اصل درونگرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره می گرفتند که بازتاب آن را می توان در ساخت خانه ها با نقشه و الگوی درون- گرایی و تأمین لایه های محرمیت سه گانه عمومی – خصوصی و نیمه خصوصی و رعایت اصل محرمیت بر مبنای اصل سلسله مراتب حرکتی، تفکیک جنسیتی نحوه ورود به داخل خانه با نصب کوبه های زنانه و مردانه، ایجاد فضاهای هشتی و راهرو به منظور عدم دسترسی مستقیم به اندرونی، ایجاد میانسرا به عنوان حریمی امن و آرام و ساخت اتاقها با رعایت قلمرو محرم بودن مشاهده کرد که امروزه به خاطره تبدیل و نسیان سپرده شده است.

در مقابل ساخت و ساز فاقد حریم قابل قبول (نظیر انواع بلوک‌های آپارتمانی که به فاصله کمی روبروی هم و کاملاً مشرِف به هم ساخته می‌شوند) رایج و معماری عریان (نظیر انواع فضاهای فاقد حریم همچون انواع آشپزخانه‌های اٌپن و کاملاً مشرِف) مجوز می گیرد.

شبستان