بقعه شیخ جبرائیل کلخوران روایتگر هنر معماری اردبیل
بزرگترین مجموعه تاریخی کلخوران شیخ آرامگاه امین‌الدین جبرائیل است، که به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است. بنای مقبره در وسط محوطه ی وسیع و با صفایی که مشهور به باغ شیخ است واقع شده است.
این بنا شامل دیوار گلی بلند، مقبره امین الدین جبراییل، مقبره عوض الخواص بن فیروزشاه زرین کلاه، مقبره سید محمد الاعرابی، بقعه سید حمزه، مقابر داخل محوطه بقعه، مقابر خارج از محوطه بقعه می باشند.
روستای کلخوران در حال حاضر به علت گستردگی شهر اردبیل به یکی از محله‌های آن تبدیل گشته است. این آبادی از دیر باز به علّت وجودآرامگاه جد سلاطین صفوی در آن مورد توجه بوده که ازنظرآبادانی باشهراردبیل رقابت داشته ومهاجرپذیربوده وعده ای از علمای طالقان وجبل عامل لبنان و اهالی خیاو مهاجرت ودرآن سکونت گزیدند لیکن براثرتوسعه اردبیل متصرفات آن ضمیمه اردبیل شد.
بقعه کلخوران، آرامگاه پدر شیخ صفی‌الدین اسحق اردبیلی جد سلاطین صفوی است و در محله کلخوران در اردبیل واقع شده‌است. بنای بقعه مربوط به اوایل قرن دهم هجری قمری است.
این مکان دارای محوطه ای است که در آن گلکاری و تزیین صورت گرفته و همین به فضای این مکان جلوه دیگری بخشیده است. بازدید از خود بنا و بناهای کنار آن و همچنین مقابر افراد مشهور و معروف نیز از جمله دیدنیهای آن می باشد.
بقعه شیخ جبرائیل در عین حال که یک اثر بدیع هنری بسیار نفیس به شمار می رود، یک بقعه تاریخی باارزش است.
مقبره سید امین الدین شیخ جبرائیل – پدر شیخ صفی الدین اردبیلی- در محوطه وسیعی معروف به باغ شیخ به شکل چهار گوش بنا نهاده شده است و دارای رواق، ایوان و بخش اندرونی در دوحجره کوچک در دو سوی جنوبی بنای درونی می باشد.
درب ورودی اصلی بنا از سوی شمال شرقی است و در جلوی درب ورودی ، ایوان قرار دارد و در وسط آن عبارات “الله”، “محمد”، “یا علی مدد”، ودر طرفین آن با کاشی های کوچک فیروزه ای رنگ بیت زیر نوشته شده است:
“هر کسی کو به ادب دست برین درننهد بی شک از پای درآید به یقین سر بنهد”
دورتا دور رواق کاشی کاری شده به طوری که هر قسمت با یک نوع کاشی و نقش جداگانه زینت یافته ودر سقف رواق، گچبری زیبایی به طرز مقرنس ترتیب داده نقاشی ها به رنگ های طلایی و قهوه ای و نارنجی سیر و نقش درختان، گلها و پرندگان مختلف بر روی آن دیده می شود.
گنبد این بقعه، دوپوش است که پوشش زیرین با کاسه کاری های و مقرنس های گچی بسیار زیبا مزین گشته و به شیوه دوران صفویه رنگ آمیزی و نقاشی شده این مقرنس کاری ها احتمالاً در زمان شاه عباس اول دوباره تعمیر شده است. دور تا دور داخل بقعه با کاشی های گوناگون کاشی کاری شده است.
اهمیت تاریخی این بقعه
چنانکه ذکر شد بقعه شیخ جبرائیل در سنه ۱۰۱۱ هجری ساخته شده و مسلم است بنایی که این اندازه سابقه تاریخی کهن داشته باشد اهمیت زیادی خواهد داشت و علاوه بر این قبر یک شخصیت بزرگ اسلامی نظیر سید حمزه (پسر امام موسی‌الکاظم علیه‌السلام) در آن واقع است که بر اهمیت این بقعه می افزاید . بقعه شیخ صفی ، مکان و زیارتگاه دراویش و صوفیان است، در صورتیکه بقعه شیخ جبرائیل دارای اهمیت مذهبی اسلامی است و همه ساله عده زیادی از مسلمانان به زیارت این بقعه میشتابند
آخرین دیدار شاه عباس از بقعه شیخ جبرائیل
شاه عباس آرامگاه جد بزرگ خویش شیخ صفی الدین را مانند مکان بسیار مقدسی محترم میداشت و در سفرهایی که به اردبیل میکرد به زیارت جد بزرگ خویش می‌آمد. در این سفرها اکثراً به زیارت قبر شیخ جبرائیل نیز نائل می‌شد. آخرین باری که قبر شیخ جبرائیل را زیارت نمود اواخر ماه شعبان سنه ۱۰۱۳ هجری بود که به اردبیل مسافرت نموده بود.
مردم اردبیل پیش از شیخ صفی الدین و حتی در زمان وی نیز سنی مذهب بودند و این شهر تاریخی پس از مرگ او و مخصوصاً در زمان شیخ جنید، جد شاه اسمعیل اول، در شمار شهرهای مقدسی مانند مکه و نجف و کربلا در آمده است. اردبیل، زمانی طولانی دارالامان بود زیرا بر در آرامگاه شیخ صفی و بقعه شیخ جبرائیل، زنجیرهای بزرگی از چپ و راست آویخته بودند که هر یک جنایتکار و محکومی که دستش به این زنجیرها می‌رسید و داخل یکی از بقاء فوق الذکر می شد از هر گونه گزند و آسیبی در امان می‌ماند و هیچ کس حتی شخص شاه نیز نمی‌توانست به جان وی قصدی داشته باشد. وجود آثار تاریخی و بقعه‌های شیخ صفی و شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی سبب شده همه ساله عده زیادی از جهان گردان و ایرانیان برای دیدن این دو بقعه تاریخی که شاهکار صنعت معماری و کاشیکاری معرق و گچبری است به اردبیل بشتابند.
درباره نویسنده
نویسنده