برج های خرقان قزوین؛ از شاهکارهای معماری سلجوقی
برج‌های خرقان، دو برج آجری مربوط به دوره سلجوقی هستند که از معروف‌ترین جاهای دیدنی قزوین محسوب می‌شوند. این دو برج که حدود ۲۹ متر از یکدیگر فاصله دارند، در یک کیلومتری روستای حصار ولی‌عصر در شهرستان آوج استان قزوین واقع شده‌اند. برج‌های خرقان در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.
برج‌های دوگانه خرقان که با نام قارقان نیز آن را می‌شناختند یکی از آثار تاریخی قزوین است که در کنار قبرستان روستای حصار ولی‌عصر با قدمتی ۱۰۰۰ ساله، از توابع دهستان خرقان غربی در شهرستان آوج استان قزوین، قرار دارد. این دو برج که نماد تاریخی منطقه خرقان نیز محسوب می‌شوند در فاصله تقریبی ۳۰ متری از هم قرار گرفته‌اند و بر اساس کتیبه‌های موجود با فاصله زمانی ۲۶ سال از یکدیگر ساخته شده‌اند و برج شرقی زودتر از برج غربی ساخته شده است. اگرچه ساخت برج‌ها در سال‌های مختلف صورت گرفته اما در معماری از بسیاری جهات به ویژه در نقشه و تزیینات مشابه یکدیگرند که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
این سازه دارای بیشترین آجرکاری و نشانی از هنر معماران آن دوران بوده است و از معدود بناهای اسلامی است که علت ساخت آن و سازندگانش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ثبت ملی: این بنا در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تحقیق درباره برج‌های خرقان برای اولین بار در سال ۱۹۶۴ انجام شد و پس از آن در مقاله‌ای به نام “سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی” از دیوید استروناخ و کایلر یانگ در سال ۱۹۶۶ معرفی شدند. در کتاب “سرزمین قزوین” از ورجاوند نیز وی تعریف دیگری از این برج‌ها ارائه داده است.
اینکه چرا این دو برج در این مکان قرار دارند و نام سازنده آن‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما بر اساس کتیبه‌های موجود سازنده آن را شخصی به نام زنجانی می‌دانند که نامش بر روی آن‌ها حک شده است. این فرضیه وجود دارد که خرقان در زمان سلجوقیان چراگاه دام‌های قبایل ترک بوده و روسای قبایل در این برج‌ها دفن شده‌اند.
تا اوایل دهه ۱۳۴۰ و با توجه به نوشته‌هایی که بر روی ضریح‌های چوبی بود این مقبره‌ها را امامزاده می‌دانستند اما پس از مدتی مشخص شد که مقبره‌ها متعلق به دو ترک سلجوقی به نام‌های «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصر ایلتای تیتکین» است. این اثر در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۳۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری درخشان برج‌های خرقان قزوین
برج‌های خرقان را می‌توان با برج شبلی دماوند و آرامگاه امیراسماعیل سامانی در بخارا مقایسه کرد و شاید بتوان آجرکاری آن را با الهام از هنر دوره سامانی و آل بویه دانست. در طول قرنهای چهارم و پنجم، بیشتر برج‌های شمال ایران با نقشه دایره ساخته میشدند. انتخاب نقشه هشت‌ضلعی در ساخت برج در قزوین که فاصله زیادی با مناطق شمالی کشور ندارد، مهارت و ذوق سرشار هنرمندان را نشان می‌دهد؛ چراکه امکان ابداع و ارائه تزیینات متنوع و بدیع در برج‌های هشت‌ضلعی بسیار آسانتر بوده است.
برج شرقی
برج شرقی که قدیمی‌تر از برج غربی است، در سال ۴۶۰ هجری قمری با ارتفاع ۱۲٫۴۵ متر و پلان هشت‌ضلعی ساخته شد.
در کنار هر ضلع این برج، نیم ستون‌هایی به چشم می‌خورد که هفت نیم ستون قطری معادل با ۹۵ سانتی‌متر و دو نیم ستون دیگر قطری برابر با ۱۴۰ سانتی‌متر دارند؛ در این دو نیم ستون بزرگ‌تر، پله‌های مارپیچی تعبیه شده است. برای رسیدن به راهپلهها باید از در مستطیلی‌شکل کوتاهی عبور کرد که در داخل اتاق مقبره قرار دارد. تعداد پله‌های هر راه‌پله ۲۲ عدد است.
ساختمان برج‌های خرقان با آجرهای ساده به ضخامت ۶۰ سانتی‌متر ساخته شده، سپس روی آن پوششی تزیینی با آجر به ضخامت ۲۱ سانتی‌متر اجرا شده است. پوشش این برج از اولین نمونه‌های پوشش دوپوش با انحنای بیضوی است. تا قبل از زلزله سال ۱۳۸۱ بخش اندکی از پوشش خارجی گنبد باقی مانده بود و در حال حاضر گنبدهای داخلی آن سالم هستند.
با توجه به ویژگیهای تاریخی برج می‌توان گفت که در میان گنبدهای دوپوستهای که پوسته دوم آن‌ها مخروطی شکل نیستند، این بنا نخستین گنبد دو پوسته قرن پنجم هجری به شمار میرود و از این نظر حائز اهمیت است.
برج غربی
برج غربی در سال ۴۸۶ هجری قمری برج غربی در فاصله تقریبی ۲۹ متری از برج شرقی و با ارتفاع ۱۲٫۹۵ متر ساخته شد. این برج حدود ۵۵ سانتی‌متر بلندتر از برج دیگر است و شامل هفت ستون با قطر ۹۵ سانتی‌متر و یک ستون با قطر ۱۳۳ سانتی‌متر می‌شود. در این تک ستون، راه‌پله‌های مارپیچی قرار دارد و در بالای آن پنجرهای مستطیلی‌شکل با قوس جناغی در پوشش خارجی گنبد تعبیه شده است که نور راه‌پله را تامین می‌کند.
ایسنا
درباره نویسنده
نویسنده