بازسازی اماکن تاریخی ناصرخسرو

کافی است یک روز به خیابان ناصرخسرو بروید و به جای توجه به مغازه‌های تجاری مختلف این راسته بازار تهران، نگاهی به نمای بالایی آنها بیندازید. آن وقت نماهای زیبایی از تهران قدیم را خواهید دید که خیلی زود شما را به حال و هوای تهران قدیم می‌برد. بناها عمدتاً با خشت‌های گلی وگاه آجری ساخته شده‌اند. در بخش‌هایی از ساختمان‌ها که به مرور زمان دچار ریزش شده به وضوح می‌توان تیرک‌های چوبی را دید. تیرک‌هایی که به نظر می‌رسد همچنان استوار سر جایشان قرار گرفته‌اند و در مسیر عمر قریب به ۱۰۰ ساله‌شان باز هم تاب سنگینی را دارند. اما متأسفانه سال‌هاست که زوائد بصری بسیاری جلوی این زیبایی‌ها را گرفته‌اند. خبر رسیده که طرح ساماندهی نمای خیابان ناصرخسرو از هفته گذشته آغاز شده و یک گروه کارشناس قرار است که این کار را به شکل دقیق انجام دهند. در حقیقت آنها می‌خواهند دستی به سر و روی خیابان ناصرخسرو بکشند. این گزارش درباره جزییات بیشتر این طرح است.

روایت اول

مشارکت مردمی لازم است

این روزها مدیران شهری آستین‌ها را بالا زده‌اند تا رنگ و رخسار خاکستری دیوارهای خیابان ناصرخسرو را بشویند و با بازسازی خاطره‌انگیز بناها به آنها استحکام ببخشند. طرح «حذف زوائد بصری از جداره خیابان ناصر خسرو» به امیر مسعود انوش‌فر، معماری که این روزها خبرهای زیادی درباره مرمت‌گری‌های تاریخی او به گوش می‌رسد سپرده شده است. او در توضیحاتی کلی پیرامون موضوع زوائد بصری نماهای شهری به تجربیات خود در کشور الجزایر اشاره می‌کند و می‌گوید: «در تهران هم چون الجزایر تمامی نماهای شهری ما با پارازیت‌های شهری همراه هستند که طرح مفهومی چون توسعه معماری پایدار را با چالش مواجه می‌کنند.»

انوش‌فر می‌گوید که بحث ساماندهی منظر شهری از دهه هفتاد در تهران آغاز شده و محور خیابان انقلاب نخستین محور در این زمینه بوده است: «تلاش‌های مرمتگران و کارشناسان در این محور بر پایه طراحی شهری بود و موضوعاتی چون مرمت و معماری در اولویت قرار گرفتند. به نظرم طرحی که امروز برای حذف زوائد بصری از خیابان ناصر خسرو آغاز شده اگر با ۴ ویژگی همراه نشود، عقیم خواهد ماند. این ویژگی‌ها عبارت است از: ۱‌ـ ایجاد و اصلاح و تقویت قوانین در جهت توجه به نماهای شهری. ۲‌ـ ایجادساز و کار اجرای این قوانین. ۳‌ـ ارتباط‌گیری طرح با مردم و استفاده‌کنندگان از فضا و ۴‌ـ مشارکت مردمی در اجرای طرح.

روایت دوم‌

جاذبه‌هایی پشت زوائد بصری

کاشی‌های رنگارنگ و عمدتاً فیروزه‌ای رنگ عمارت‌ها، یکی از جاذبه‌های معروف خیابان ناصرخسرو به شمار می‌رود. کاشی‌هایی که مزین به نقوشی همچون درختان و طبیعت، حیوانات، اسطوره‌ها و فرشته‌هاست. اما زوائد بصری جلوی دیده شدن این جاذبه را گرفته است و متأسفانه یک دلیل اصلی این ماجرا هم نبود قوانین کارآمد در حوزه نماسازی شهری است. انوش‌فر، معمار و مرمت‌گر شناخته شده کشور در این خصوص می‌گوید: «قوانین ما در این حوزه بسیار ضعیف است و اگر قانونی هم باشد ضمانت اجرایی ندارد. در دهه هشتاد شورای عالی معماری و شهرسازی تلاش کرد قوانینی در این حوزه به تصویب برساند اما اجرایی نشدند تا جایی که امروز تنها قانونی که در حوزه نمای شهری و منظر شهری داریم، قانون سد معبر است!»

طراح و مجری طرح حذف زوائد از جداره خیابان ناصرخسرو با انتقاد از طرح‌های این چنینی که طرح نهایی شده به مردم ابلاغ می‌شود و کمترین میزان مشارکت مردمی را مطالبه می‌کنند، یادآور می‌شود: «حذف زوائد بصری از جداره خیابان ناصر خسرو نیاز به ارتباط‌گیری طرح با مردم و استفاده‌کنندگان ساختمان‌های این خیابان دارد. امروز همه با مشکلات تأسیسات درگیر هستند و ساختمان‌های شهر پر از لوله‌ها و کانال‌ها و دیگر آشفتگی‌های بصری شده، دانش عموم مردم هم درباره تکنولوژی‌های نوین تأسیسات بسیار کم است.»

روایت سوم‌

شناسنامه برای بناهای ناصرخسرو

اما مریم طهماسبی دیگر عضو تیم اجرایی طرح خیابان ناصرخسرو به صدور شناسنامه ساختمانی برای ساختمان‌های واقع در این طرح اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این طرح شناسنامه کاملی برای ساختمان‌ها صادر شده و برای جلوگیری از تحمیل طرح بر ساکنان و بهره‌برداران منطقه، قصد داریم با معرفی روش‌های مختلف جایگزینی تأسیسات، شکل‌دهی نما و… امکان مشارکت واقعی مردم را فراهم کنیم.» او معتقد است که حدف زوائد تنها یک اقدام کوتاه‌مدت برای ارتقای کیفیت شهری در خیابان ناصرخسرو است که باید با دیگر موارد ساماندهی همراه شود: «برای تثبیت چنین راهکارهایی باید علاوه بر اقدامات کوتاه مدت، در حوزه اقدامات بلند مدت نیز وارد عمل شد تا در آینده به جای اینکه پوسته ۶۰ سانتی‌متری بنا دغدغه شهر باشد، به طرف عمق بنا حرکت کرده و سعی کنیم کیفیت مطلوب فضا را داشته باشیم.»

به هر حال خیابان ناصرخسرو جزو معدود معابر شهر تهران است که همه خواستنی‌های پایتخت را یکجا جمع کرده است. وجود مراکز گردشگری، مذهبی، فرهنگی، تجاری و تاریخی در این پهنه نه چندان طولانی، خود نعمتی است که دیدن آن را از نزدیک واجب می‌سازد. به نظر می‌رسد که با اجرای این طرح، بخشی از هویت تاریخی منطقه ما احیا خواهد شد و حال و هوای تهران قدیم دوباره در این خیابان زنده خواهد شد.

یادداشت کارشناس:

بستر تاریخ‌ساز شهر

ناصرخسرو یک محور نیست، بلکه یک خیابان است که باید به نقش این خیابان در بستر تاریخی شهر تهران پرداخت. ناصرخسرو بخشی از فضای شهری تهران به حساب می‌آید که زیرمجموعه‌ای از سیمای شهری منطقه بازار است و باید در طرح ساماندهی آن، عملکردها و فعالیت‌های این خیابان به دقت مورد بررسی قرار بگیرد. جایگاه رنگ و مصالح، تنوع خط آسمان و… نیز از جمله موضوعاتی است که باید در طراحی شهری چنین فضاهایی لحاظ شود.
با توجه به اینکه مرکز شهر تهران هویت تاریخی دارد، اهمیت اجرای طرح‌های ساماندهی نماها و بناهای تاریخی را دو چندان می‌کند. هرگونه دخل و تصرف در خیابان‌های مهم مرکز شهر باید با رعایت تمامی ملاحظات صورت بگیرد، چرا که نماهای شهر ما، نماینده شهروندان ما هستند و شهروندان ما در آینه شهر، خود را ملاقات می‌کنند.

همشهری آنلاین