بازار قیصریه اصفهان؛ طاق گنبدی بر فراز حُجره ها
بازار قیصریه اصفهان با طاق گنبدیِ چشم نواز که بر فراز حجره های سنتی سایه انداخته از روزگار صفوی تاکنون گذری پُر رونق و مفرح است تا نصف جهان همچنان به جلوه های اصیل تمدن خود ببالد.
این تجارتخانه کهن که با نام های بازار شاهی یا بازار سلطانی نیز شناخته می‌شود در بخش شمالی میدان نقش جهان واقع است و میدان امام را به بازار عتیق (کهنه) وصل می‌کند.
بازار قیصریه یکی از مراکز مشهور صنایع دستی اصفهان به شمار می‌آید و بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین مرکز خریدوفروش در دوران صفویه بوده است.
این بازار بین سال‌های ۱۰۱۱ تا ۱۰۲۹ به دستور شاه عباس اول و به دست توانمند استاد علی‌اکبر معمار اصفهانی ساخته شده که سردر زیبا و پر رمز و راز آن جزو آثار جهانی و ملی به شمار می رود و در تاریخ ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ به شماره ثبت ۱۰۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
سردر با شکلی قوس مانند با استفاده از کاشی‌کاری های باشکوه و نقاشی‌های رنگ باخته صفوی آراسته شده است که ورودی بازار قیصریه محسوب می‌شود و در گذشته سه طبقه داشت؛ اما امروز دیگر از طبقه سوم که نقاره‌خانه بود و در آن اوقات روز اعلام می‌شد، اثری نیست.
سقف داخلی سردر از کاشی‌هایی به رنگ آجری، گُل‌بِهی و سرمه‌ای با طرح‌های اسلیمی به‌صورت مقرنس کار شده است که بسیار جلب توجه می‌کند.
دیوارهای سردر نقاشی‌های چشم‌نوازی دارد. دیوار روبه‌رو جنگ شاه عباس با اُزبکان را نشان می‌دهد. دیوار سمت راست نشان‌دهنده اروپاییان در حال رقص و آواز است. دیوار سمت چپ شکارگاهی را به تصویر کشیده است که با گذشت سال‌ها و نابودی قسمت‌هایی از نقاشی‌ها، همچنان رنگ‌هایی زنده دارد و زیبایی خود را حفظ کرده است.
در زمان سلطنت قاجار و حکومت مسعود میرزای ظل السلطان بر اصفهان، در جبهه‌های سردر قیصریه تغییراتی صورت گرفت و یک حاشیه کاشی‌کاری در امتداد سه جانب سردر اضافه شد.
این سر در باشکوه در حقیقت محور اتصال شهر دوران صفوی و شهر دوران سلجوقی به شمار می‌رفت که دارای تزیینات و الحاقات منحصر به فردی است که برخی از آنها نظیر برج ساعت که بر فراز سردر قرار داشت در جنگ ایرانیان در خلیج فارس از پرتغالی ها به غنیمت گرفته شده بود.
در تزیینات کاشی کاری منحصر به فرد سردر تصویری از کمانداری جوان به چشم می خورد که نشانی از طالع شهر اصفهان است.
این بازار در دوره صفویه مرکز فروش پارچه و فرش‌های گران‌بها بوده و شرکت‌های تجاری خارجی نیز در آن حُجره‌هایی داشته‌اند. برخی از این حجره ها با قدمت افزون بر ۵۰۰ سال همچنان پابرجا و محل کسب روزی بازاریان با فروش تنها یک نوع کالای خاص است.
به‌نقل از ناصرخسرو و شاردن، نام بازار قیصریه اصفهان برگرفته از قیصریه یا قیساریا در آسیای صغیر یا همان ترکیه امروزی است و دلیل این نام‌گذاری شباهت بازار قیصریه به قیصریه ترکیه بوده است.
در منابع تاریخی همچنین نقل شده که قیصریه از واژه قیصر یا سزار مشتق شده است. قیصریه به راسته‌ای از بازار گفته می‌شد که در آن کالاهای سبک وزن و گرانقیمت به فروش می‌رسید. این قسمت توسط حکومت یا بازرگانان ثروتمند ساخته می‌شد و به‌دلیل توان مالی پیشه‌وران قیصریه، به‌لحاظ ویژگی‌های معماری و تزیینات، غنی‌تر و هندسی‌تر ساخته می‌شد. قیصریه‌ها به خاطر وجود همین تزیینات غنی و سازندگان معتبرشان، بازار شاهی یا قیصریه خوانده می‌شدند.
همچنین در اسناد برجای مانده از قرن چهارم هجری در رساله ‘محاسن اصفهان’ بازار اینگونه توصیف شده است: بازاری بود بر دروازه خور(خورشید) که یکی از چهار دروازه مشهور اصفهان در آن زمان بوده و در فصل نوروز عامه مردم اصفهان با انواع خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و آلات و ادوات موسیقی یکی دو ماه را در آن محل به تفریح و عیش و عشرت می‌گذراندند و بالطبع برای احتیاج این جمعیت از اغذیه، البسه و غیره بازارهایی برپا می‌کردند و طوافان و بازاریان انواع نعمت‌ها را در آنجا گرد می‌آورند.
معماری بازار قیصریه بی بدیل و با شکوه است؛ راسته بازار در ۲ طبقه مرتفع ساخته شده است که طبقه بالا به امور دفتری و بازرگانی و محل استراحت اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه‌های گوناگون در کنار یکدیگر مستقر بوده‌اند. از بازار بزرگ و مجلل قیصریه بازارهای دیگری منشعب می‌شدند که برخی از آنها همچنان فعال هستند و به اصناف مختلف اختصاص دارند.
نکته جالب اینکه در شرق بازار ضرابخانه‌ای قرار داشت که در دوره صفویه محل ضرب سکه بود. این مکان در حال حاضر به بانک تبدیل شده است.
در بخش غربی بازار، کاروانسرای باشکوه شاهی با ۲ طبقه و ۱۵۰ حجره قرار دارد که در گذشته این مکان به‌عنوان محلی برای مدیریت راسته‌ها بوده است. امروزه کارونسرای شاهی بیشتر با نام سرای ملک التجار در بین بازاری‌ها شناخته می‌شود.
در مرکز بازار محوطه بزرگ مدور شکلی معروف به چهارسو وجود دارد که گنبد زیبایی با تزیینات مقرنس‌های اسلیمی روی آن واقع شده است. این چارسو از جنوب به بازار قیصریه، از شمال به تیمچه ضرابخانه، از شرق به ضرابخانه سلطتنی و از غرب به کاروانسرا محدود می‌شود.
بازار قیصریه؛ علاوه بر امکان گشت و گذار مفرح محل مناسبی برای خرید وسایل قدیمی، سوغات و صنایع دستی اصفهان است. قیمت اجناس در این بازار نسبت به دیگر بازارهای اصفهان مناسب‌تر است. در این بازار مانند قدیم همچنان پارچه قلمکارهای اصفهان نیز به فروش می‌رسد.
بازارهای قدیمی اصفهان؛ همواره مقصد گردشگران داخلی و خارجی است که اکنون در نوروز حضور مسافران در آنها بیشتر مشهود است.
بنا بر اظهارات مسوولان استان تاکنون میدان تاریخی نقش جهان در هسته مرکزی این کلانشهر نخستین مقصد گردشگری مسافران در ایام نوروز امسال بوده که بازار قیصریه نیز جزیی از آن است.
ایرنا
درباره نویسنده
نویسنده