پروژه تسهیلگری بازآفرینی اقتصادی بناهای ارزشمند تاریخی شهر اصفهان به همت معاونت پژوهشی جهاددانشگاهی واحد اصفهان و به کارفرمایی سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در حال اجراست. نتایج حاصل از این پروژه فرصت طلایی برای بازآفرینی، رونق اقتصادی و سرزندگی اجتماعی بافت تاریخی اصفهان فراهم خواهد کرد. پروژه یادشده با تهیه بسته‌ فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی، درصدد جذب سرمایه‌گذار برای احیا و تغییر کاربری بنا متناسب با زمینه و موقعیت قرارگیری آن است.

بازآفرینی اقتصادی به‌مثابه رویکرد اتخاذشده در این پروژه، صرفاً فعالیتی حفاظت‌محور یا مرمتی نیست، بلکه ابزاری مؤثر برای توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای با دستاوردهای اقتصادی محسوب می‌شود. این رویکرد به شکلی طراحی شده است که علاوه بر حفظ ارزش‌های فرهنگی و تاریخی، به پایداری اقتصادی نیز بینجامد. بازآفرینی اقتصادی، ابنیه تاریخی را نه نوعی بار مالی، بلکه نوعی دارایی ارزشمند با قابلیت ایجاد ارزش افزوده در نظر می‌گیرد. بر این اساس، ابعاد اصلی بازآفرینی شهری با رویکرد اقتصادی در این طرح شامل موارد زیر است:

میراث به‌مثابه کالای اقتصادی: بناهای تاریخی دارای ارزش‌های متنوعی نظیر ارزش وجودی، میراثی، آموزشی و کاربردی است. رویکرد اقتصادی این فرصت‌ها را با مدلی کمی و کیفی، قابل اندازه‌گیری ارائه می‌دهد تا برای برنامه‌ریزی اقتصادی استفاده شود. این ابنیه می‌تواند به‌مثابه جاذبه‌ گردشگری، مراکز فرهنگی یا فضای کسب‌وکار مورد بهره‌گیری قرار گیرد و درآمد مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند.

اثرات جانبی (Externalities) و ضریب تکاثری (Multiplier Effect): بازآفرینی ابنیه تاریخی تأثیرات جانبی مثبتی بر محیط پیرامون دارد؛ از بهبود منظر شهری تا جذب سرمایه و رونق مشاغل محلی. سرمایه‌گذاری در این بخش ضریب تکاثری اقتصادی قابل توجهی خواهد داشت که به ایجاد ارزش اقتصادی در کل زنجیره، مثلاً از طریق اشتغال، خدمات حمل‌و‌نقل و… ختم می‌شود.

توسعه پایدار: رویکرد اقتصادی در بازآفرینی با اصول توسعه پایدار هم‌راستاست. حفظ و احیای ابنیه تاریخی به معنای استفاده بهینه از منابع موجود (ساختمان‌های قدیمی به جای تخریب و ساخت‌وساز جدید)، کاهش مصرف انرژی و مصالح و حفظ هویت فرهنگی برای نسل‌های آینده است؛ همچنین بازآفرینی موفق می‌تواند ضمن پایدارسازی فیزیکی و عملکردی بناها، انتقال فرهنگ و معماری گذشتگان را به نسل‌های آینده تضمین کند.

تحلیل هزینه ـ فایده (Cost Benefit Analysis/ CBA) و امکان‌سنجی اقتصادی (Feasibility Study): این رویکرد از تحلیل هزینه ـ فایده برای ارزیابی اقتصادی استفاده می‌کند. تمامی هزینه‌ها از جمله تملک، مطالعات، طراحی، مرمت، تجهیز، نگهداری و بهره‌برداری با درآمدهای حاصل از آن مانند درآمدهای مستقیم، افزایش ارزش ملک، ایجاد اشتغال، درآمدهای گردشگری، اثرات جانبی مثبت بر اقتصاد محلی و حتی منافع اجتماعی و فرهنگی مقایسه می‌شود. پروژه‌هایی از منظر اقتصادی توجیه‌پذیر است که منافع آن‌ها بر هزینه‌ها غالب شود؛ از این رو پیش از اقدام، مطالعات امکان‌سنجی (FS)، تحقیقات بازار (تقاضا برای کاربری‌ها و فعالیت‌های پیشنهادی) و مطالعه‌ جامع اقتصادی برای تحلیل ریسک، برآورد دقیق هزینه‌ها و پیش‌بینی درآمدها ضروری است.

تعیین کاربری بهینه و انطباقی (Adaptive Reuse): انتخاب کاربری جدید باید با اصالت بنا همراستا باشد؛ اما نیازهای روز جامعه را نیز پوشش دهد. کاربری‌هایی مانند هتل‌ بوتیک، مراکز فرهنگی، نگارخانه‌ها، رستوران‌ها، فضاهای کار اشتراکی یا کاربری‌های ترکیبی می‌تواند ضمن ایجاد جذابیت، بازدهی اقتصادی مناسبی داشته باشد.

مدل‌های نوین تأمین مالی: در راستای بازآفرینی اقتصادی بناهای تاریخی، منابع دولتی به‌تنهایی پاسخگو نخواهد بود؛ از این رو بهره‌گیری از مدل‌های تأمین مالی متنوع نظیر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، مشارکت عمومی خصوصی (PPP: Public private partnership)، تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) شامل استفاده از ظرفیت‌های مردمی علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و اعطای مشوق‌های بانکی با نرخ‌های ترجیهی، راهکارهای مؤثری محسوب می‌شود.

مشوق‌های اقتصادی و سیاست‌های حمایتی: دولت‌ها در مقیاس ملی و شهرداری‌ها در مقیاس محلی می‌توانند با ارائه مشوق‌های مالیاتی مانند معافیت‌های مالیاتی بر درآمد حاصل از بنای بازآفرینی‌شده یا هزینه‌های مرمت، کاهش عوارض ساخت‌وساز، تسهیل در صدور مجوزها و ایجاد قوانین حمایتی، جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه را افزایش دهند.

برندسازی حرفه‌ای و مدیریت بهره‌برداری: پس از بازآفرینی، معرفی مؤثر پروژه برای جذب مخاطب اهمیت بسیاری دارد. ایجاد یک برند قوی نقش مستقیمی در رشد اقتصادی خواهد داشت؛ هم‌چنین بهره‌‌برداری صحیح از بنای بازآفرینی‌شده نیازمند مدیریت حرفه‌ای برای عرضه خدمات با کیفیت زیاد و اطمینان از پایداری عملکردی در طولانی‌مدت است.

مزایای بازآفرینی اقتصادی بافت تاریخی اصفهان

بافت تاریخی اصفهان با گنجینه‌ای بی‌بدیل از شاهکارهای معماری و شهرسازی، در مسیر بازآفرینی اقتصادی با چالش‌های خاصی روبه‌روست که فراتر از موانع عمومی این حوزه قرار می‌گیرد؛ با این وجود، بافت تاریخی اصفهان فرصت‌های اقتصادی کم‌نظیر و مزایای بی‌شماری در خود نهفته دارد:

ظرفیت گردشگری فرهنگی و خلاق: اصفهان یک برند جهانی گردشگری شناخته می‌شود. بازآفرینی ابنیه تاریخی با کاربری‌هایی چون هتل بوتیک، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، نگارخانه‌های هنری و رستوران‌های تاریخی می‌تواند به افزایش درآمدهای ارزی و ریالی کمک، تجربه گردشگران را غنی‌تر و فرهنگ و تاریخ اصفهان را بهتر از گذشته عرضه کند.

ایجاد اشتغال پایدار: پروژه‌های بازآفرینی، از مرحله مرمت (نیازمند استادکاران ماهر) تا مرحله بهره‌برداری (در حوزه هتل‌داری، پذیرایی، راهنمایان گردشگری و مدیریت فرهنگی و هنری)، ظرفیت بسیاری برای ایجاد اشتغال پایدار، به‌ویژه برای جوانان تحصیل‌کرده و متخصصان بومی و هنرمندان دارد.

رونق اقتصاد محلی: احیای بناهای تاریخی و افزایش رفت‌وآمد در محلات، کسب‌وکارهای کوچک مانند فروشگاه‌های صنایع دستی و کافه‌ها را رونق می‌بخشد و به توزیع عادلانه‌تر منافع اقتصادی کمک می‌کند.

تقویت هویت شهری و انسجام اجتماعی از طریق اقتصاد فرهنگ‌بنیان: بازآفرینی بر پایه اصالت، حس تعلق شهروندان را به میراث تقویت و با ایجاد فضاهای عمومی جذاب، به افزایش سرمایه اجتماعی و نشاط شهری کمک می‌کند. این امر می‌تواند به اصفهان، «شهر زندگی» معنای عمیق‌تری ببخشد.

جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی: عرضه بسته‌های تشویقی و تسهیل فرآیندهای سرمایه‌گذاری می‌تواند سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به میراث فرهنگی را جذب کند. برند اصفهان و معماری بی‌نظیر ابنیه تاریخی آن خود عامل مهم جذب سرمایه است.

توسعه دیپلماسی فرهنگی و برندسازی ملی: موفقیت در بازآفرینی اقتصادی بناهای تاریخی اصفهان می‌تواند الگویی موفق در سطح ملی و بین‌المللی باشد و به تقویت دیپلماسی فرهنگی ایران کمک کند.

احیای صنایع دستی و هنرهای سنتی: با ایجاد فضاهای مناسب برای تولید و فروش آثار هنرمندان صنایع دستی در بافت تاریخی اصفهان، می‌توان به پویایی اقتصادی این هنرها کمک شایانی کرد.

بهره‌برداری هوشمندانه از این فرصت‌ها و مدیریت مدبرانه چالش‌ها، کلید تبدیل بافت تاریخی اصفهان از گنجینه‌ای موزه‌ای به موتور محرک توسعه اقتصادی پایدار و فرهنگ‌بنیان خواهد بود. پروژه تسهیلگری بازآفرینی اقتصادی بناهای ارزشمند تاریخی شهر اصفهان به دنبال احیای بناهای ارزشمند تاریخی این شهر به‌منظور تضمین استمرار هویت فرهنگی و معماری آن است؛ هم‌چنین با بهره‌گیری از رویکردهای اقتصادی و جذب سرمایه‌گذار، تلاش می‌شود تا از طریق بازآفرینی، تزریق کاربری و فعالیت‌های جاذب در این بناها، توسعه‌ اقتصادی منطقه، فرصت‌های اشتغال‌زایی، جذب گردشگر و تقویت کسب‌وکارهای محلی نیز فراهم شود.