اثر معماری گنبد سلطانیه در زنجان بر گنبد سانتاماریا دل‌فیوره در فلورانس ایتالیا

گنبد سلطانیه و آرامگاه الجایتو(تربت‌خانه) تنها بازمانده‌های ارسن بزرگ سلطانیه در پایتخت ایلخانیان هستند، این ارسن در برگیرنده بیمارستان، خانقاه و میانسرای بزرگی شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان اصفهان بوده که فضای تربت‌خانه بعدها به آن افزوده شده است. بنای گنبد سلطانیه دارای پلانی ۸ ضلعی است که در ۳ طبقه ایجاد شده و در جهت‌های اصلی ۴ ایوان و در جهت های فرعی راه پله هایی جهت صعود به طبقات فوقانی در آن تعبیه شده است. گنبد دو پوسته پیوسته آن ۵۰ متر ارتفاع و ۲۵.۵ متر دهانه دارد و صد سال بعد از ساخت آن معماران غربی بر اساس این گنبد، گنبد کلیسای جامع سانتاماریا دل‌فیوره در فلورانس ایتالیا را شروع به ساخت کردند.

ویژگی‌های گنبد سلطانیه به نحوی است که پروفسور سن پائولوزی، یکی از رؤسای دانشکده معماری فلورانس درباره تأثیر معماری گنبد سلطانیه بر گنبد سانتاماریا دل‌فیوره اینطور می‌گوید: “ایرانیان با پشتکار فراوان و ایمان و استعداد بزرگ مدیترانه‌ای خود، ملتی بودند که فرم های خاص در ادبیات و هنر یعنی شعر و نحوه‌های تشکیل معماری کلاسیک و افکار و پدیده‌های فنی به کشورهای دیگر صادر نمودند. مثلا همین ابتکار ساختمان‌های مهم یعنی گنبد دو پوش با قشرهای تقریبا موازی و نزدیک به هم با فرم ساختمان‌های دنده‌ای و بافت آجری که در ساختمان آن به هیچ وجه از اسکلت و مهار استفاده نشده بلکه بطور خودیار بنای گنبد شکل گرفته و ساخته شده و از شهر سلطانیه کیلومترها سفر کرده و به گنبد سانتاماریا دل‌فیوره در فلورانس ایتالیا این خصیصه فنی را ارزانی بخشیده است و واقعه بزرگی را در امر نقل و انتقال فرم‌های هنری و پدیده‌های فنی به وجود آورده است.”

سن پائولوزی در ادامه راجع به نحوه کاربرد آجر در افکار هنرمندان آن روز می‌گوید: “به یک مسئله می‌توان جواب صریح و قاطع داد و آن اینکه قبل از بنای سانتاماریا دل‌فیوره نه در فلورانس و نه در استان تسکانا(ایتالیا) هرگز چنین فرم ساختمانی وجود نداشته است. عده ای عنوان می‌کنند که این تکنیک و این نحوه کاربرد آجر در افکار هنرمندان آن روز شکل گرفته و برونلسکی هم آن را ساخته و پرداخته و اجرا کرده است. صرف نظر از این ادعاها جنبه‌های فنی مذکور بی‌چون و چرا از ایران گرفته شده است و نمی‌توان منکر آن شد.

در گنبد زیبای سلطانیه انواع تزئینات از آجر مُهری گرفته تا کاشی‌کاری و گچ‌کاری مشاهده می‌شود و این تزئینات به بهترین شکل ممکن اجرا شده است و رنگ فیروزه‌ای گنبد از تمام شهر خود را نمایان می‌کند. با اندکی فاصله گرفتن از این بنای منحصر به فرد می‌توان از دیگر جاذبه‌های گردشگری منطقه از جمله: “موزه باستان‌شناسی گنبد سلطانیه”در ورودی گنبد سلطانیه، “بازارچه صنایع‌دستی”، “آرامگاه شیخ براق یا چلبی اوغلی” در ۵۰۰ متری جنوب غرب سلطانیه، “بقعه ملا حسن کاشی” در جنوب شرق محوطه تاریخی سلطانیه، “تپه نور سلطانیه” در ۱.۵ کیلومتری جنوب شرقی گنبد سلطانیه، “معبد صخره‌ای اژدهاتو” در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه، “چشمه شاه بلاغی سلطانیه” در ۹ کیلومتری خروجی سلطانیه و “حمام سالار” بازدید کرد. گفتنی است وجود تنوع هتل‌ها در شهر زنجان اقامت در نزدیکی گنبد سلطانیه را ممکن می‌کند.

سلام نو