آشنایی با معماری آرامگاه خیام نیشابوری!
در محله قدیمی نیشابور به نام شادیاخ آرامگاه خیام چون نگینی در میان باغ بزرگ جلوه نمایی می کند. کسی که در دیار خراسان و در شهر نیشابور در قرن ۵ هجری چشم باز کرد و به یکی از از منجمین، ریاضیدانان، دانشمندان و متفکران ایران تبدیل شد.
شناختی بیشتر از عمربن ابراهیم خیامی نیشابوری:
قبل از اینکه درباره آرامگاه خیام و ویژگی های آن صحبت کنیم، بهتر است با خود این حکیم آشنا شویم. حکیم عمر خیام در زمان سلطنت سلطان سنجر پسر ملکشاه سلجوقی زندگی میکرد. به گونه ای که مردم آن زمان کسانی که به علومی چون جبر، ریاضی، طب و موسیقی اشراف داشتند، ملحد میدانستند. اما این دلیل شهرت این حکیم فرزانه نیست بلکه سواد علمی ایشان در مقام ادبی، وی را به شهرت جهانی رساند و خیام را به یکی از رباعی سرایان ایران تبدیل کرد.
از مهمترین دستاوردهای این حکیم بزرگ میتوان به گاهنامه شمسی (مشهور به تقویم جلالی)، احداث رصدخانه اصفهان و ترازوی آبی اشاره کرد.
همچنین تسلط خیام بر ریاضیات و جبر علاوه بر ستاره شناسی و نجوم باعث شد تا کشف او به نام مثلث پاسکال در ریاضیات، به ثبت او برسد. مثلث پاسکال، روشی در جبر است که از آن برای به دست آوردن ضرایب ۲ جمله ای استفاده میشود.
بریم به سراغ معماری آرامگاه خیام:
خیام در ابتدا آرامگاه ویژه ای پس از دفن نداشت و در یک اتاق ایوان مانند در ضلع شرقی مسجد محمد محروق قرار داشت تا اینکه افرادی که برای مراسم گشایش آرامگاه فردوسی به سمت توس روانه بودند، در میان راه از این آرامگاه دیدن کردند. پس از آن، پیشنهاد ساخت و بازسازی آرامگاه خیام همزمان با جشن هزاره فردوسی توسط انجمن آثار ملی مطرح شد.
مسجد محمد محروق
ساخت آرامگاه از سال ۱۳۳۸ توسط ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی به نام هوشنگ سیحون به همراهی حسین جودت آغاز و در سال ۱۳۴۱ به پایان رسید. این آرامگاه که به شکل سکویی چهار گوش و روباز ساخته شده دارای دو ایوان بالا و پایین همراه با دیوار کوتاه سنگی در اطراف محل قبر میباشد. همچنین با به کاربردن یک ستون سنگی همراه با رباعی ملک الشعرا بهار با خط نستعلیق در ساخت مقبره خیام، آرامگاه ایشان را در کنار مسجد محمد محروق قرار داد. شکل این بنا در پایین تقسیم‌بندی ۱۰ گانه دارد و فاصله پایه‌ها از هم به پنج متر میرسد.
با قرار گرفتن آب نماهای سنگی و هرم هایی از سنگ های بزرگ که داخل آن کاشی کاری شده در اطراف پایه های گنبد، این آرامگاه را به یکی از ساختمان های شاخص ایران که تلفیقی از عناصر سنتی و مدرن است، تبدیل کرد.
استاد هوشنگ سیحون نیز در اینباره میگوید:
خیام، سه شخصیت دارد، ریاضی‌دان، منجم و شاعر که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می‌شد.
به همین خاطر در دورتادور برج کنار چشمه سارهای آن، دایره ای به مرکز برج به شکل خیمه ساخته شد تا نام اشاره گر نام خیام باشد. چراکه پدر ایشان خیمه دوز بود. همانطور که گفتیم این آرامگاه بر ۱۰ پایه مستقر شده است؛ چون عدد ۱۰، پایه اصلی بسیاری از اعداد است. از هر پایه دو تیغه مورب به سمت بالا حرکت کرده تا شبه گنبدی به شکل مخروطی شکل به هم رسیده را به وجود آورند.
بخشی از ۱۰ پایه مستقر در آرامگاه خیام
اما قسمت عمده مشبک های آن توخالی است تا آسمان آبی نیشابور از بین آن ها مشخص باشد. در آخر با یک ستاره پنچ پر که یادآور نماد شخصیت علمی و ستاره شناسی خیام است به صورت مارپیچ به سمت بالا با هم تلاقی کرده و از طرف دیگر سردرآورده اند تا یک شکل پیچیده هندسی تشکیل دهند و همراه با عدد ۱۰، سمبل دانش ریاضی خیام را به رخ همگان بکشند و آرامگاه را تکمیل کنند.
سطح داخلی و خارجی مقبره را استاد جلال همایی به همراه زیبا نویسی مرتضی عبدالرسولی با اشعار خیام، به زیبایی باشکوهی تبدیل کرده تا برای اولین بار در تاریخ ایران خط شکسته نستعلیق در تزیینات یک بنا به کار رود.
البته این را هم فراموش نکنید که نظارت مهندس سیحون بر اینکار نمونه ای منحصربه فرد از کاربرد خط نستعلیق در کتیبه نگاری بناهاست.
نمایی از خط نستعلیق به کار رفته شده در آرامگاه خیام
زیبایی های آرامگاه خیام به اینجا ختم نمیشود:
هوشنگ سیحون درباره حوض آبی با کاشی کاری های فیروزه ای که کنار آرامگاه خیام ساخته شده، میگوید:
این حوض ها با کاشی کاری های فیروزه ای خود که درمجموع به تعداد هفت پر به مفهوم هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه که نشان دهنده قسمتی از ستاره است، اشاره به دانش دیگر خیام در نجوم دارد. این آرامگاه با داشتن درختان تنومند در اطراف خود یک حال و هوای شاعرانه به خود گرفته؛ درست مثل خواسته خیام که دوست داشت مزارش در فضایی باز و همیشه در بهاران، گل افشان باشد.
نمایی از سقف آرامگاه خیام
آرامگاه این حکیم بزرگ در سال ۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر به آثار ثبت ملی ایران رسید. چراکه یکی از مهم ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است آن هم با محاسبه و طراحی اصول ریاضی و مثلثاتی خیام. حالا به طاق و ایوان آرامگاه نگاه کنید تا شما را به سفر جهان بی نهایت خیام میبرد ببرد.
قسمت های مختلف آرامگاه خیام:
تندیس زیبای این حکیم بزرگ در بدو ورود به این باغ، نظر گردشگران را حسابی به خود جلب کرده است. وجود موزه ای به مساحت ۱۲۰ متر که در سال ۷۹ افتتاح شد زیبایی بیشماری را به این آرامگاه بخشیده به طوری که خود موزه به ۴ بخش تقسیم شده تا آثاری از علم ستاره شناسی شامل ابزارآلات رصد و ستاره شناسی، اسطرلاب، انواع قطب نماها و صور فلکی را در بخش اول موزه، ظروف مفرغی و و فلزی معاصر با خیام از قرن پنجم تا هفتم هجری را در بخش دوم، ظروف سفالین لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم هجری قمری در بخش سوم و در نهایت نسخه خطی، نسخه خطی نجوم و تابلوهای مربوط به حکیم عمر خیام را در بخش ۴ موزه در معرض نمایش همگان قرار دهد.
تندیس خیام در جلوی درب ورودی
اما این پایان کار نیست. زمان تاسیس آرامگاه خیام در کنار موزه، کتابخانه ای قرار داشت که اگر می خواهید از کتاب های آن بهره ببرید باید به کاروانسرای شاه عباسی در خیابان امام خمینی سر بزنید.
مصالحی که در ساخت آرامگاه خیام به کار رفته است:
بدنه ی نما از بتن ساخته شده که دارای هسته و اسکلت فلزی می باشد. پله ها نیز از جنس سنگ گرانیت و دیواره های خیمه از سنگ تراورتن است، بگونه ای که از سنگ آهک در رده ای از سنگ های رسوبی و تزئینی استفاده شده و سنگ قبر آرامگاه نیز از جنس سنگ سیاه مشهد می باشد.
سنگ قبر حکیم بزرگ خیام نیشابوری
از دیگر امکانات آرامگاه خبر دارید:
امکاناتی چون کافه رستوران، سوپر مارکت، سفره خانه های سنتی برای بازدید کنندگان تا علاوه بر لذت بردن از زیبایی آرامگاه از نوشیدن و خوراکی ها نیز بهره مند شوند. همچنین می توانند از بازارچه های سنتی که در آرامگاه قرار دارد، سوغاتی های خود را تهیه کنند.
و اما روز بزرگداشت خیام در تقویم:
۲۵ فروردین روز بزرگداشت خیام نیشابوری در تقویم ایران ثبت شده که هر ساله در این روز با اجرای نمایش های مختلف، گلباران آرامگاه، برگزاری برنامه شب شعر و خوشنویسی در مورد آثار خیام به پایان میرسد.
قدمگاه، آرامگاه کمال الملک و دیگر مکان هایی مثل پارک آبی مشهد و طرقبه تقریبا نزدیک به نیشابور میباشند.
منبع:بیتوته
درباره نویسنده
نویسنده