آشنایی با برج کلاه فرنگی خوزستان؛ شاهکاری از دوران ساسانیان

برج کلاه فرنگی شوشتر یکی از شاهکارهای معماری ایران است که در دل تاریخ استان خوزستان قرار دارد. این برج با قدمتی که به دوران ساسانیان می‌رسد، همچنان به عنوان یکی از نمادهای مهندسی و هنر معماری ایرانی شناخته می‌شود. ساختار منحصر به فرد این برج که به شکل کلاه فرنگی طراحی شده نه تنها در آن زمان، بلکه در طول تاریخ نیز به عنوان یک نقطه عطف در معماری باستانی ایران مطرح بوده است.

در میان بافت تاریخی و طبیعی شوشتر جایی که دو رودخانه بزرگ کارون و دز در کنار هم جریان دارند، برج کلاه فرنگی با ارتفاع و زیبایی خاص خود همچنان رازهای بسیاری را در دل دارد که تنها با بازدید از آن می‌توان به عظمت و تاریخچه‌ی آن پی برد. این بنای تاریخی نه تنها نشان‌دهنده‌ی توانایی‌های مهندسی در دوران قدیم است بلکه شاهدی از فرهنگ و هویت غنی مردم این منطقه در طول تاریخ است.

معرفی برج کلاه فرنگی شوشتر

برج کلاه فرنگی شوشتر که جزو سازه‌های آبی تاریخی این شهر محسوب می‌شود، یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری شوشتر به شمار می‌آید. در مورد تاریخ ساخت این بنای تاریخی هیچ نظریه قطعی وجود ندارد و حتی در خصوص کاربری آن نیز گمانه‌زنی‌های مختلفی مطرح شده است. با این حال برج کلاه فرنگی قرن‌ها است که در کنار رودخانه کارون به حیات خود ادامه می‌دهد و همچنان نمادی از عظمت معماری باستانی ایران است.

این برج در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۶۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین در تاریخ ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو این برج به‌عنوان بخشی از “نظام آبی تاریخی شوشتر” در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ ثبت شد.

تاریخچه برج کلاه فرنگی

برج کلاه فرنگی شوشتر طبق گفته برخی محققان باقی‌مانده‌ی برج هشت‌ضلعی از دوران ساسانی است. البته در مورد کاربرد این برج هنوز اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی بر این باورند که این برج به عنوان جایگاه دیده‌بانی برای قیصر روم یا شاپور ساسانی ساخته شده بود، به‌گونه‌ای که از آن‌جا بر رودخانه و فعالیت‌های کارگران نظارت می‌شد. نظریه دیگری نیز وجود دارد که معتقد است برج کلاه فرنگی محل نظارت بر جریان و شدت آب رودخانه بوده است.

پیام‌رسان هخامنشی

نظریه‌ای نوتر نیز مطرح شده است. به گفته دکتر مهدی محسنیان راد، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس، برج کلاه فرنگی به دوران داریوش هخامنشی تعلق دارد. وی این‌گونه استدلال می‌کند که کلاه فرنگی بخشی از برج‌های پیام‌رسان هخامنشی بوده است. در زمان داریوش برج‌هایی در قلمرو هخامنشی از شمال آفریقا تا آسیای صغیر، شوش و پارسه ساخته شدند که از طریق آن‌ها پیام‌هایی با افروختن آتش شبانه و به‌ زبان رمز از برجی به برج دیگر منتقل می‌شد تا به‌دست داریوش برسد.

دکتر محسنیان راد این نظریه را «دارمانی» می‌نامد (ترکیبی از نام‌های «داریوش» و «مانی») و معتقد است که داریوش با برج‌های پیام‌رسان خود و مانی با روش‌های ارتباطی‌اش، ارتباطات جهانی را شکل دادند و در واقع کهکشانی از ارتباطات ایجاد کردند.

تخریب و مرمت

برج کلاه فرنگی در طول تاریخ دچار آسیب‌هایی نیز شده است. به گزارش خبرگزاری ایسنا خوزستان در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۹۲ بخشی از جان‌پناه الحاقی برج که اطراف میل کلاه فرنگی طراحی شده بود، توسط افراد ناشناس تخریب شد. با این حال در ۱ بهمن همان سال، یک روز پس از این تخریب اقدامات حفاظتی در بخش آسیب‌دیده انجام شد و تا ظهر همان روز عملیات مرمت به اتمام رسید.

معماری کلاه فرنگی شوشتر

برج کلاه فرنگی کجا قرار دارد

برج کلاه فرنگی شوشتر در میدان ۱۷ شهریور و انتهای خیابان بلوار قرار دارد. فاصله برج کلاه فرنگی شوشتر از جاذبه‌های مهم اطراف به شرح زیر است:

• تا قلعه سلاسل: ۱.۳ کیلومتر
• تا سازه‌های آبی شوشتر: ۱.۲ کیلومتر
• تا بازار صنایع دستی شوشتر: ۱.۲ کیلومتر

سخن آخر

برج کلاه فرنگی شوشتر به‌عنوان بخشی از سازه‌های آبی شوشتر، نه تنها نقطه‌ای مهم از تاریخ ایران است، بلکه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی همچنان به جذب علاقه‌مندان و پژوهشگران از سرتاسر جهان ادامه می‌دهد.

از همراهی شما در برج کلاه فرنگی سپاسگزاریم. اگر سوالی در ذهن دارید در بخش نظرات منتظر شما هستیم همچنین پیشنهادات شما برای بهبود کیفیت مطالب ما چراغ راه آینده ما خواهد بود. با همراهی شما تلنگر تلاش می‌کند تا اطلاعات دقیق و به‌روز را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد.