کاخ خورشید دیدنیترین موزه خراسان رضوی
مهمترین یادگار نادر شاه افشار درکلات، کاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغهای ایرانی بنا شده، اما ساختمانش تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان ؛ چرا که نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبدهترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت.
کاخ خورشید یا عمارت خورشید یکی زیباترین کاخ های موجود در ایران است که به دستور نادر شاه افشار موسس سلسه افشاریه در اوایل به سلطنتش در سال ۱۱۰۸ خورشیدی ساخته شد. این کاخ در شهر کلات و در ۱۵۰ کیلومتری شهر مشهد استان خراسان رضوی قرار گرفته است. این کاخ در وسط باغ بزرگی قرار دارد که شامل یک بنا در سه طبقهاست. این بنا یک بنای آرامگاهی است نه محل زندگی و کاخ شاهی. به نیت آرامگاه نادر ساخته شده اما هرگز تکمیل نشده و با مرگ نادر نیمه کاره رها شد. کتیبه داخلی آیاتی از سوره نباء دارد که مربوط به مرگ و حیاط پس از مرگ است و همچنین شکل بنا این مساله را تایید می کند. در ادوار پس از آن توسط قاجارها تغییراتی در آن اعمال د تا برای حکومت و سکونت قابل استفاده گردد. سنگهای پر حجم و سنگین بنا، که موضوع آنها انواع میوههای گرمسیری و پرندگانی چون طوطی است نشانگر اینست که احتمال دارد سنگ تراشهای این بنا را نادر شاه از هند آورده باشد زیرا میوههایی چون موز، آناناس و … در آن زمان در ایران وجود نداشته است تا سنگ تراشان ایرانی توانسته باشند شبیه آنها را حجاری کنند.
هنگامی که نادرشاه افشار در خراسان به حکومت رسید، ایران با آسیب جدی ضعف حکومت مرکزی روبه رو بود، اما نادر نه تنها این اتحاد را برای ایرانیان به ارمغان آورد بلکه مهاجمان ایران را نیز به عقب راند و کشورگشایی اش را تا هندوستان ادامه داد. او دستور ساخت کاخی را در کلات نادری داد که هماکنون به عمارت خورشید یا کاخ خورشید مشهور است.
مهمترین یادگار نادر شاه افشار درکلات، کاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغهای ایرانی بنا شده، اما ساختمانش تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان ؛ چرا که نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبدهترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت. پس اگر حالا بر سنگهای نمای بیرونی قصر، نقش میوههایی چون موز و آناناس را میبینیم، نباید گمان کنیم که ۳۰۰ سال پیش اجدادمان چنین میوههایی را میشناخته اند و میخورده اند. اینها هنر دست هندوانی است که به اقلیم و سرزمینی دیگر تعلق داشتند.
مجموعه باغ و عمارت خورشید برای آرامگاه نادر شاه افشار به سال ۱۱۶۰ هـ . ق به دستور وی ساخته شده است. این بنا بعدها در دورانی که آل جلایر (سده سیزدهم هـ . ق ) در این منطقه حکمرانی داشته با تغییرهای اندکی به صورت کاخ مورد استفاده قرار گرفت. عمارت خورشید با معماری ویژه ایرانی، با بخشی استوانهای شکل ساخته شد.
قصر خورشید، ساختمانی است سه طبقه ؛ طبقه زیرین که همان زیرزمین باشد جایی است مخوف و تاریک که گفتهاند یا جای نگاهداری بخشی از خزاین نادر بوده یا زندانی برای مغضوبین درگاه.
طبقه دوم یا هم کف، تالاری بزرگ در میان دارد و اتاقهایی در پیرامون. تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا کاری شده است و چون دورادور دیوار آن کتیبهای حاوی سوره نبأ با تاریخ مرگ نادر ( ۱۱۶۰ ه.ق ) به چشم میآید، برخی چنین نتیجه گرفتهاند که نادر قصر خورشید را به عنوان آرامگاه خویش بنا کرده بود. (آرامگاه نادردر شهر مشهد (باغ نادری) به همراه تندیسی از نادر که سوار بر اسب است قرار دارد.)
طبقه سوم نیز گنبد استوانهای بزرگی است که از ۶۶ نیم ستون سنگی تشکیل یافته بدین سبب در تمام بناهای تاریخی ایران یکتا و بیهمتا ست. از کنار این گنبد مدور میتوان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر کلات را تماشا کرد.
ارتفاع کاخ در گذشته، حدود ۲۵ متر بودهاست اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست. طبقه اول آن ۸ ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کردهاند. ورودیهای کاخ، در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می شود.
این کاخ مجموعاً دارای ۱۲ اتاق است که داخل هراتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می شود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت. زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره دار ساختمان است که در آن معماری مغولی – هندی به چشم می خورد. داخل اتاقها با نقاشی و گچبری تزئین شدهاند. در وسط این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترکهای شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شدهاست.
از نظام کاشت باغ بجز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی باغ و در کوچه غربی باغ که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جای نمانده است و همین ردیف درختان چنار کهن بعدها مبنای درختکاریهای بقیه قسمتهای باغ قرار گرفت و ۲۲۰ عدد درخت چنار کاشته شد که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است.
در حال حاضر منبع آبرسانی اولیه باغ از بین رفته است و آب باغ بوسیله موتور پمپ از آب ذخیره شده در آب انباری که در زیر پیادهرو انتهای شرقی باغ ایجاد شده تامین میشود.
تریپ یار
درباره نویسنده
نویسنده