نگاهی به معماری مسجد مشیر شیراز
مسجد مشیر، شاهکار معماری عصر قاجار در شیراز است که در خیابان قاآنی شمالی و نزدیک بازار ارمنی‌ها قرار دارد.
مسجد مشیر، شاهکار معماری عصر قاجار در شیراز است که در خیابان قاآنی شمالی و نزدیک بازار ارمنی‌ها قرار دارد. این مسجد میراث دوره‌ی قاجاریه است که به دست میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک، وزیر آن زمان، در بین سال‌های ۱۲۲۷ تا ۱۲۳۶ هجری شمسی (۱۲۶۵ تا ۱۲۷۴ ه. ق) ساخته شده است. مسجد مشیر شیراز نمونه‌ای حیرت‌انگیز از هنرنمایی معماران ایرانی به شمار می‌رود که طراحی چشم‌نواز آن گردشگران بسیاری به سوی خود می‌کشاند. هر قسمت از این مسجد پر از رمز و راز است که ساعت‌ها نگاه شما را مسحور خود می‌نماید؛ شبستان کوچکی در شمال مسجد وجود دارد که کاشی‌های رنگارنگ و مقرنس‌هایش جلوه‌گری می‌کند.
بر فراز این شبستان، دو گلدسته با تزئینات کاشی قرار گرفته و همچنین زیبایی طاق‌نمای مرتفع شبستان کوچک مسجد مشیر، وامدار آیات قرآنی است که با خط زیبای ثلث بر پیشانی‌اش نگاشته شده‌اند. در ضلع شرقی مسجد نیز شبستانی قرار دارد که با کاشی مقرنس‌کاری شده و آیات قرآنی با خط ثلث بر کتیبه‌ی آن نگاشته شده است. محراب کاشی‌کاری شده‌ی مسجد که سوره‌ی توحید با خط نسخ بر آن نگاشته شده است، یکی از دیدنی‌ترین و معنوی‌ترین قسمت‌های مسجد به شمار می‌رود.
ستون‌های سنگی شبستان که به صورت مارپیچ طراحی شده‌اند، از دیگر ویژگی‌های طراحی مسجد مشیر محسوب می‌شود. گفته می‌شود این مسجد بر اساس استحکام، حوض و ستون‌های سنگی، پس از مسجد وکیل، همانندی ندارد. در وسط حیاط مسجد حوضی مستطیل شکل به چشم می‌خورد که از سنگ یکپارچه ساخته شده و جلوه زیبایی به مسجد بخشیده است. اگر به هنر و معماری اسلامی ایرانی علاقه دارید، در سفر به شیراز سری به مسجد نصیرالملک زیبا و مسجد وکیل نیز بزنید.
نگاهی به بخش‌های مختلف مسجد مشیر
هر قسمتی از مسجد مشیر که به آن نگاهی بیندازید شما را شیفتۀ راز و رمز خود خواهد کرد، اما به‌طور کلی شبستان کوچک شمالی مسجد و کاشی‌های رنگارنگ و مقرنس‌های آن نهایت زیبایی را مقابل چشمان هر بیننده‌ای به تماشا می‌گذارد و همچنین بر فراز این شبستان، دو گلدسته با کاشی‌کاری بی‌نظیری که قرار گرفته، شکوه مسجد مشیرالملک را دوچندان می‌کند.
طراحی و معماری مسجد مشیر شیراز آنقدر چشم‌نواز است که باعث شده است گردشگران داخلی و خارجی بسیاری برای دیدن زیبایی‌ها و ظرایف آن به شیراز سفر کنند.
قسمت ورودی مسجد مشیر و درب اصلی آن که در ضلع شرقی مسجد قرار دارد و از سمت بازارچۀ ارامنه باز می‌شده است، به یک هشتی خیلی خاصی متصل می‌شده که در کنار دید داشتن و مشرف‌بودن به حیاط مسجد، مسیر را به دو راه نیز تقسیم می‌کرده است.
ورودی مسجدمسیر سمت راست به حیاط، سرویس بهداشتی و چایخانه و راه‌پله‌نشین مردانه می‌رسیده و سمت چپ به سرویس بهداشتی و چایخانه و راه‌پله‌نشین زنانه راه دارشته است. همچنین ورودی داخلی مسجد مشیرالملک با ستون‌های سنگی‌ای که طراحی مارپیچی بر رویشان دارند، زیبایی مسجد را به محض ورود مقابل چشم‌ها می‌آورد.
حیاط و حوض
همان‌طور که گفتیم بعد از داخل شدن از درب ورودی مسجد مشیر، به حیاط می‌توان دید داشت و وسط حیاط نیز حوضی مستطیل شکل به طول ۲۵ و عرض ۱۰ متر وجود دارد که تماما از سنگ یکپارچه ساخته شده است و در گذشته از آب خیرات پر می‌شده است.
حیاط و حوض محراب
قسمت محراب مسجد مشیر به طرز بی‌نظیری کاشی‌کاری شده است و درون آن نیز سنگ مرمری که روی آن سورۀ توحید با خط نسخ نوشته شده، قرار دارد. این قسمت یکی از دیدنی‌ترین و معنوی‌ترین قسمت‌های مسجد مشیرالملک محسوب می‌شود.
شبستان
در قسمت شمالی مسجد مشیر، شبستان کوچکی قرار دارد که با کاشی‌های رنگی منقوش و زیبایی تزیین شده است؛ سقف دو زاویۀ شمالی آن، با کاشی‌های دیگری مقرنس‌کاری شده است. پیشانی این شبستان، طاق‌نمای مرتفعی است که آیات قرآنی با خطوط درشت ثلث عالی بر آن نوشته شده و همچنین بر بالای این شبستان، دو گلدستۀ کاشی‌کاری شدۀ فوق‌العاده زیبا وجود دارد.
شبستانبه شبستان قسمت شمالی مسجد مشیرالملک، مقصوره نیز می‌گویند که بر روی چهار ستون سنگی قرار گرفته و در ضلع جنوبی این شبستان، محراب کاشی‌کاری شده و در میانۀ آن، چاه آب بزرگ و عمیقی قرار دارد که زمان فصل تابستان باعث خنک‌شدن فضا می‌شده است.
البته در سمت شرقی مسجد مشیر شیراز طاق‌نمای بلندی نیز دیده می‌شود که به شکلی بی‌نظیر با کاشی مقرنس‌کاری شده و کتیبه‌ای به خط ثلث از قرآن بر آن نوشته شده و پشت این طاق‌نما، دالان و درب بزرگ مسجد است که به سمت بازارچه ارمنی‌ها باز می‌شود.
مسجد مشیردرکل مسجد مشیر سه شبستان برای فصول مختلف دارد:
شبستان غربی که یک شبستان تابستانه است؛ در ضلع شرقیِ این شبستان، ایوان بزرگ و زیبایی قرار دارد که مانع از تابش خورشید به این شبستان می‌شده است. همچنین سقف این شبستان دو لایه است و مانع از تابش آفتاب ظهر می‌شده و دیوارۀ غربی شبستان نیز به علت دو لایه بودن، مانع از تابش نور آفتاب عصرگاهی به داخل می‌شده است.
شبستان جنوبی یک شبستان بهاره است و درب و پنجره‌های متعددی دارد. در سقف آن نیز پنجره‌هایی برای خنکی بیشتر فضا قرار داده شده است.
شبستان شمالی یک شبستان زمستانه است و در زمستان‌های خیلی سرد تنها با روشن‌کردن چند منقل زغال کاملا گرم می‌شده است. این شبستان مسجد مشیر بدون هیچ پنجره‌ای ساخته شده و تنها دو درب کوچک در انتهای راهرو دارد. کف این شبستان از کف اصلی مسجد، ۶۰ سانتی‌متر بالاتر ساخته شده که این مدل از ساخت به حفظ گرمای داخلی شبستان کمک می‌کرده است.
در سقف این شبستان چند حفره برای بیرون رفتن دود ناشی از منقل‌ها ایجاد شده بوده اما این شبستان به دلیل بلندی ایوان شمالی مسجد، در روبروی آن، هیچ جریان بادی را حس نمی‌کند.
مسجد مشیرشاه‌نشین‌های زنانه و مردانه
اطراف مسجد مشیر، در چند نقطۀ آن پلکان‌هایی ساخته شده و قرار گرفته که به طبقۀ دوم مسجد و برخی از آن پله‌ها نیز به پشت‌بام مسجد می‌رسد. در طبقۀ دوم مسجد مشیرالملک که تنها در ضلع شمالی و شرقی مسجد (ضلع جنوبی مسجد) ساخته شده است، اتاق‌هایی قرار دارد که بیشتر آن‌ها با یکدیگر مرتبط هستند.
شاه‌نشین‌های زنانه و مردانهنورگیرهای این اتاق‌های طبقۀ دوم در سقف آن قرار دارند و به صورت شیشه‌ای و با ارتفاع ۵۰ سانتی‌متر تا ۸۰ سانتی‌متر از کف پشت‌بام ساخته شده‌اند.
چایخانه
قسمت چایخانۀ مردانه، هنگام ورود در سمت راست مسجد و چایخانۀ زنانه نیز در سمت چپ مسجد مشیر قرار دارد. درواقع این‌جا محل پذیرایی از افراد، مخصوصا در ماه محرم و صفر بوده است.
پاسارگاد شیراز و سفر به باقی‌مانده‌های آرامگاه کوروش کبیرپیشنهاد خواندنی: پاسارگاد شیراز و سفر به باقی‌مانده‌های آرامگاه کوروش کبیر
ایوان‌ها
در قسمت‌های شمالی، شرقی و غربی صحن مسجد مشیر، ایوان‌هایی بسیار زیبا و به لحاظ معماری بسیار خلاقانه‌ای ساخته شده است. ایوان شمالی مسجد مشیرالملک، معروف به طاق چهارکاسه، یکی از زیباترین شاهکارهای معماری ایرانی-اسلامی است که با کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری، کتیبه‌های زیبا، محراب و ازاره سنگی تزیین شده است و بر فراز آن دو گلدستۀ معروف مسجد مشیر شیراز و ساعت تاریخی و مشهور آن تعبیه شده است.
ایوان‌هادر قسمت پیشانی ایوان شمالی، کتیبه‌ای قرآنی به خط ثلث عالی که پایین آن تاریخ ۱۲۷۰ هجری قمری به چشم می‌خورد نیز وجود دارد. مقرنس‌کاری‌های این ایوان علاوه‌بر زیبایی بی‌نظیر خود، کارکرد گرمایشی برای شبستان زمستانه دارند. ایوان شمالی مسجد مشیر به طاق مروارید نیز مشهور است.
گچ کاری های مسجددر مقابل ایوان غربی و به قرینۀ آن، ایوان شرقی قرار دارد که با کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری و کتیبۀ قرآنی تزیین شده است و ایوان شرقی از طریق دالان و درگاه بزرگی به بیرون مسجد راه پیدا می‌کند. اما ایوان غربی علاوه‌بر تمامی این تزیینات، در پشت آن شبستان بزرگ مسجد قرار دارد که پوشش طاق و گنبد این شبستان بر روی ۱۰ ستون سنگی یکپارچه قرار گرفته است. این ستون‌ها به صورت پیچ‌پیچی تراش خورده‌اند.
درب های تاریخی زیبادر ضلع جنوبی ایوان غربی نیز محرابی کاشی‌کاری شده قرار دارد که بر این محراب عبارت «حسب الفرمایش جناب مشیرالملک مملکت فارس کتیبه العبد الجانی علی عسکر الارسنجانی ۱۲۸۹» نوشته شده است.
پشت بام
از طریق پلکان مختلف تعبیه شده در مسجد مشیر می‌توان ابتدا به طبقۀ دوم مسجد و قسمت شاه‌نشین آن و سپس به پشت‌بام مسجد رسید. نور اتاق‌های شاه‌نشین نیز از شیشه‌های قرار گرفته در پشت‌بام این مسجد تامین می‌شود که جلوه و زیبایی خاصی به این فضا بخشیده است.
ساعت مسجد مشیر
ساعت مسجد مشیر که حسابی این مسجد را علاوه‌بر تمام زیبایی‌ها و نکات معماری آن مشهور ساخته، درواقع اولین ساعتی است که وارد شهر شیراز شده است. این ساعت ساخت کشور انگلستان است که هر ۱۵ دقیقه یک زنگ و رأس هر ساعت، به تعداد عدد آن ساعت زنگ می‌زده است.
ساعت مسجد مشیرصدای زنگ ساعت مسجد مشیر در آن زمانی که شهر شیراز وسعت چندانی نداشته، در اکثر نقاط این شهر شنیده می‌شده و بیشتر جنبۀ اطلاع‌رسانی داشته است. همچنین صفحۀ این ساعت از جهت غرب و شرق مسجد نیز قابل رویت است.
عددهای ساعت مسجد مشیر در ابتدا انگلیسی بودند اما به دلیل توجه و تاکید میرزا ابولحسن مشیرالملک بر زبان فارسی، آن‌ها را به اعداد فارسی تبدیل کردند که همین ویژگی باعث خاص‌تر شدن این ساعت تاریخی می‌شود.
ساعت مسجد مشیراطراف این ساعت که قدمتی بیش از ۱۷۰ سال دارد، با کاشی‌کاری و معرق‌کاری تزیین شده است و جلوۀ بسیار زیبایی به آن بخشیده است. همچنین خالی از لطف نیست که بدانیم این ساعت قدیمی‌ترین ساعت شیراز است و در دوران قاجار تنها ۲ ساعت بر فراز بناهای تاریخی آن نصب شد که یکی ساعت مسجد مشیرالملک و دیگری ساعت حرم شاهچراغ بوده است.
پس بی‌دلیل نیست که همین ساعت جذاب تبدیل شده است به یکی از چیزهای دیدنی و مکان‌های گردشگری شیراز که تاریخچۀ طول‌ودرازی را به زبان ساده برای ما بازگو می‌کند!
ساعت مسجد مشیربهترین زمان بازدید از مسجد مشیر
شاید بهتر است بگوییم بهترین زمان سفر به شیراز که با فصل بهار و پیچیدن بوی نارنج در شهر آغاز می‌شود، مخصوصا در اردیبهشت‌ماه، بهترین زمان بازدید از مسجد مشیر و زیبایی‌هایش است که متناسب با فصل نیز می‌توان به‌راحتی از شبستان بهارۀ آن بازدید کرد و نهایت لذت را از این سفر جذاب و مسجد تاریخی شیراز برد.
ایسکانیوز
درباره نویسنده
نویسنده