نور،رنگ و شیشه در معماری ایرانی

زیبایی یکی از ویژگی‌های الهی برای ایرانیان باستان بود. زیبایی در معماری ایرانی همواره با نور همراه و به دنبال روشنی و وضوح بود. ویژگی این معماری دوری از تیرگی و پریشانی است.

بر اساس شواهد تاریخی، استفاده از شیشه در ایران باستان، مربوط به هزاره‌ی دوم، پیش از میلاد می‌باشد. باستان شناسان معتقدند، نمونه‌های اولیه استفاده ازشیشه، در زیگورات چغازنبیل برای ارسال نوربه طبقات پایینی، از لوله‌های شیشه‌ای توخالی مشاهده شده است. بسیاری از آثار شیشه‌ای این دوره، در موزه‌ی ملی ایران نگه داری و قابل رویت می‌باشند. بعد‌ها استفاده از شیشه در معماری، در دوران هخامنشی وساسانیان توسعه می‌یابد.

باورود اسلام به ایران، استفاده از شیشه به اوج هنر خود می‌رسد. خلق آثار بی نظیری که همچنان زیبایی آن ها، زبان زد عام و خاص است. همچنین در زمان صفویه هنرصنعت شیشه‌سازی به نقطه تکاملی خود می‌رسد. بعنوان نمونه اگر به مسجد نصیر الملک شیراز رفته باشید، حتما با حرکت زیبای انوار خورشید بر سر ذوق آمده اید.

کاربرد نور ورنگ وشیشه در معماری ایرانی علاوه بر زیبایی شناسی نقش حفاظ در برابر آفتاب گرم و تابان ایران را داشته است. وجلوه‌ای خاص به تزیینات وابسته به بنا همچون نقاشی روی شیشه‌ها می‌بخشید؛ از طرفی مردمان کویر بر این باور بودند که به دلیل نبود گل و گیاه در اطرافشان، این نوع شیشه شادی و نشاط را به خانه‌های کویری جلوه می‌بخشد. ساکنان کویرهمچنین معتقدند شیشه‌های رنگی خزندگان و حشرات را نیز فراری می‌دهد.

در همین راستا، سه رنگ زرد، قرمز، آبی در نمادپردازی ایرانی، هر کدام نُماد «ازلی بودن خدا و آفریدگاری او» هستند. همچنین زرد، نماد «رستاخیز و زندگی پس از مرگ» است. قرمز یا سرخ هم نماد «انسان کامل» است. برای نمونه، نامگذاری عرفانی‌ترین دفتر سُهرَوَردی به «عقل سرخ» از همین نمادپردازی برخاسته است. آبی نیز نماد «آب» است که در دین اسلام، نخستین آفریده خدا در جهان مادی است.

روش تهیه‌ی شیشیه‌رنگی این‌گونه است که با ذوب کردن شیشه‌های زاید و حرارت مجدد آن و رنگ آمیزی به وسیله‌ی عناصر طبیعی و دست‌ساز مانند ساقه‌ی گندم و گل زرد (رنگ زرد)، گل شقایق و پوست انار (رنگ قرمز) شیشه‌ی رنگی زیبایی به دست می‌آید.

صداوسیما