موزه‌های حرم مطهر رضوی از تاسیس تا توسعه

آثار تاریخی ساخته شده یا وقف شده برای حرم مطهر پس از استفاده، طی سده‌‏های گذشته در خزانه نگهداری می‏‌شود و سیاهه‏‌های اموالی موجود در بخش نسخ خطی آستان قدس نشان از فهرست‌‏برداری منظم کارگزاران در دوره‏‌های گذشته است.

در دوره نیابت تولیت محمدولی اسدی (۱۳۰۴ـ ۱۳۱۴ش) با ایجاد نظم در تمام امور آستان قدس رضوی از جمله اموال فرهنگی و تاریخی، دفتری جدید برای ثبت و ضبط اشیا تهیه شد و در همین زمان ایده تأسیس موزه‌‏ای برای حفظ، نگهداری و نمایش آثار به جا مانده از دوره‌های تاریخی در آستان قدس رضوی مطرح شد.

در دوره نیابت تولیت فتح‌الله پاکروان (۱۳۱۴ ـ ۱۳۲۰ش) ضمن تصمیم‌‏گیری برای ساخت بنایی برای موزه، تعدادی از اشیا انتخاب ‏شد و در سال ۱۳۱۵ شمسی اتاق‌‏های فوقانی شمال غربی صحن نو (آزادی) و جنوب شرقی صحن کهنه (انقلاب اسلامی) که به یکدیگر متصل بوده به خزانه و محل نگه‏داری اشیا اختصاص یافت.

دفتر یادداشت مراجعان نشان می‏‌دهد که این مجموعه از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۱ ش. مورد بازدید بسیاری از فرهیختگان و مقامات ایرانی و مستشرقین خارجی بوده است.

تاسیس موزه حرم مطهر رضوی در سال ۱۳۱۶

در چهاردهم آذر ماه سال ۱۳۱۶ شمسی سنگ بنای ساختمان موزه در قطعه زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع در شرق مسجد گوهرشاد وکنار مقبره شیخ بهایی طی تشریفات و مراسم خاصی رسماً گذاشته می‏‌شود. نقشه این بنا توسط «آندره گدار» ترسیم شد و به دست مهندس کنتراتیف و بیوک قهرمانی در ۳ طبقه، یک طبقه زیرزمین و ۲ طبقه فوقانی به مساحت ۱۰۳۴ متر مربع ساخته و در سال ۱۳۲۴ شمسی افتتاح شد.

افتتاح موزه با ۱۸۹ شیء تاریخی

هم‏زمان با ساخت بنای موزه از «مهدی بهرامی» مدیر وقت موزه ایران باستان برای انتخاب و آماده‌سازی اشیای موجود در خزانه، دعوت شد. وی از سال ۱۳۱۸ شمسی طی ۳ مرحله حضور در مشهد ۱۸۹ قلم شیء از خزانه و آثار حرم امام رضا(ع) را انتخاب کرد که در ۱۱ تالار و اتاق به ترتیب دوره تاریخی به نمایش درآمد.

در سال ۱۳۵۱ شمسی اشیای موزه به محل تالار تشریفات آستان قدس رضوی، منتقل و بنای جدیدی برای موزه در ضلع جنوبی حرم مطهر در دستور ساخت قرار گرفت. ساخت این بنا برای موزه و کتابخانه آستان قدس، از سال ۱۳۵۳ ش. توسط شرکت ماهساز و زیر نظر شرکت مهندسی داریوش بوربور آغاز و در سال ۱۳۵۵ ش. خاتمه یافت. این موزه شامل ۲ تالار در یک طبقه، به مساحت حدود ۱۳۰۰ متر مربع بود که اشیای متنوعی از قبیل قالی، ظروف، سلاح‌ها و برخی اشیا و اجزای معماری حرم امام رضا(ع) مانند وسایل روشنایی و محراب‌ها و درهای حرم در آن به نمایش گذاشته شد.

پس از انقلاب اسلامی آستان قدس رضوی با رویکرد توسعه امور فرهنگی و با هدف تکریم واقفان، گنجینه‌های تخصصی به مجموعه افزوده شد. نمایش آثار در این گنجینه‏‌ها موجب گسترش سنت حسنه وقف و اهدای اشیای بسیاری توسط زائران و مجموعه‏‌داران بااخلاص ، در سال‌‏های اخیر به آستان قدس رضوی و در نتیجه توسعه موزه‌‏ها شد.

در حال حاضر موزه مرکزی، موزه فرش، موزه قرآن و هدایای رهبری، موزه مردم شناسی و مسجد ۷۲ تن موزه‌‏های آستان قدس رضوی را تشکیل می‌دهند و اشیای تاریخی حرم مطهر، اشیای وقف و اهدا شده و همچنین اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعه‏‌ها در آن به نمایش گذاشته شده است.

توسعه این مجموعه در راستای تکریم واقفان و بسط اندیشه رضوی در طی ۴۰ سال گذشته با آهنگ بسیار سریعی انجام ‌شده است و بر همین اساس، موزه‌های آستان قدس رضوی همگام با موزه‌های جهان در کنار توسعه فضاهای نمایشی، در عرصه فرهنگ، پژوهش، آموزش، ارتباط و همگرایی با قشرهای مختلف جامعه فعالیت‌های بسیار خوبی را انجام داده است.

بر اساس گزارش روابط عمومی آستان قدس رضوی، موزه‌های آستان قدس رضوی اخیرا در شاخص‌های پژوهش، گردآوری، بازدید، توسعه مدیریت، معرفی و فعالیت در فضای مجازی عنوان موزه برتر را در بین موزه‌های دولتی بزرگ، از سوی شورای بین المللی موزه‌ها «ایکوم» دریافت کرده است.

ایسنا