مشیر الملک؛ کاخی سلطنتی در اصفهان

خانه چرمی که به نام خانه تاریخی مشیرالملک انصاری، وزیر باکفایت دوره قاجار نیز شهرت دارد، اثری ارزنده در تاریخ معماری ایران است. این بنا از خانه‌های اشرافی دوره صفویه محسوب می‌شود و دارای فضاهای متنوع و تزئینات بسیار است و از دو جهت نسبت به بناهای قاجاری برتری دارد؛ یکی طراحی و ساخت سلطنتی و دیگری پیشرو بودن در هنر معماری.

خاندان مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بودند که در دوره شاه‌ عباس کبیر از شیراز به اصفهان مهاجرت کردند؛ تأثیرگذارترین چهره این خاندان میرزا حبیب‌الله مشیر الملک انصاری است. او در سال ۱۲۵۷ هـ .ق در اصفهان متولد شد و پس از تحصیل علم و فضل و کمال به ویژه در امور دیوانی و حساب و انشاء نزد میرزاعلی جابری انصاری، پست‌های مختلفی را بر عهده داشت و سرانجام به وزارت مسعود میرزا ظلّ السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین‌شاه قاجار منصوب شد.

مشیرالملک خود از خوشنویسان دوره قاجار است، به همین خاطر با ایجاد عظمت و شکوه در این عمارت به نمایش هنری پاک و متعالی پرداخت و خوشنویسی را در جداره‌های خانه به یادگار گذاشت تا تجلی گاه هنر خوشنویسی برای ایرانیان باشد. وجود تزیینات نقاشی، گچبری و آینه کاریها در سقف و دیوارهای فضاهای داخلی چشم نوازی این خانه را دو چندان کرده است، البته در گذر زمان نیز متناسب با سلیقه مالکان، فضای داخلی دستخوش تغییراتی شده است، اما ساختار ابتدایی بنا همچنان محفوظ مانده است. به‌عنوان مثال، در زمان قاجار نقاشی هایی به برخی از قسمت‌های داخلی ساختمان اضافه شده است.

فضاهای بنا را بشناسید

ورودی خانه در گوشه شمال غربی واقع‌ شده و دارای سر در بزرگ و مجللی است که قوس نیم‌دایره‌ای بر فراز آن جلوه‌گر است. وجود این قوس موجب تمایز سردر این خانه از سایر خانه‌های اصفهان شده است. مجموعه ورودی شامل هشتی و دالان‌هایی است که یکی از آن‌ها به گوشه حیاط راه دارد و دیگری به فضای اصطبل در شمال خانه منتهی می‌شود. یک درب هشتی نیز به سرایداری باز می‌شود که محلی برای کنترل تردد افراد به خانه بوده است.

حیاط خانه با حوضی وسیع و صلیبی شکل در وسط و چهار باغچه اطراف آن حالتی مرکزگرا به خود گرفته است. جداره‌های حیاط دارای ازاره های سنگی حجاری‌شده است و همخوانی قطعات کاشی و چوب‌های تزئینی به‌ کار رفته در نماهای مختلف آن، موجب ایجاد هماهنگی در کل حیاط شده است.

حیاط مستطیل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه‌ شده که در این میان جبهه شمالی با ارتفاع سه‌ طبقه مهم‌ترین بخش خانه را تشکیل می‌دهد. این جبهه شامل تالاری در میانه و چهار اتاق سه دری در دو طبقه طرفین آن است. هر یک از اتاق های سه دری در طبقه اول با سه در چوبی و در طبقه دوم به وسیله پنجره ارسی به فضای تالار گشوده می شود که در صورت باز بودن درها، مجموعه این فضاها به یکدیگر پیوند خورده و فضایی وسیع و یکپارچه را در دو طبقه پدید می آورد. تالار در انتهای خود یک فضای شاه نشین با دو ستون پر تزئین دارد و از ضلع مقابل با ارسی عریض ۹ دهانه ای به حیاط مشرف است. دیوارها و سقف تالار پوشیده از تزئینات نقاشی، گچبری و آینه‌‏کاری است و ارسی آن با ارتفاعی معادل دو طبقه دارای گره چینی چوبی و شیشه ‏های رنگی زیبا است. در زیر این جبهه دو اتاق سه دری یک متر پائین تر از کف حیاط واقع‌ شده ‏است. این فضاها دارای ازاره‏ های بلند کاشی فیروزه‏ ای بوده و به وسیله پنجره ‏های بزرگی از حیاط نور می‌‏گیرد.

حوض‌خانه (مرتفع خانه) در گوشه شمال شرقی خانه واقع شده و  در طبقات همکف و اول، غرفه هایی پیرامون خود دارد. در طبقه اول ضلع شمالی حوض‌خانه یک اتاق پنج دری، مشرف به آن است. ردیف نورگیرهایی به ارتفاع یک طبقه بر فراز حوض‌خانه این فضا را روشن می کند. این نورگیرها با شیشه های رنگی متعدد خود در حوض هشت گوشه وسط حوض‌خانه تلالوئی از نور و رنگ ایجاد کرده و به این طریق فضایی دلنشین پدید می آورد. دیوارهای حوض‌خانه دارای تزئینات گچبری و نقاشی به سبک فرنگی است. بام حوض‌خانه با شیب چهار طرفه خود حجم شاخصی در مجموعه بنا پدید آورده است.

بخش عمده جبهه جنوبی دیواری است که مشابه جبهه مقابل خود، نماسازی شده و تنها دو اتاق سه دری به نام اتاق عکس و آینه در انتهای این جبهه قرار دارد؛ اتاق آینه دارای تزئینات فراوان آینه کاری، گچ بری و نقاشی است، ولی از تزئینات اتاق عکس چیزی بر جای نمانده است.

در جبهه شرقی خانه، تالاری در میانه و دو اتاق سه دری در دو سوی آن قرار دارد. اتاق پشتی این تالار به صورت فضایی مجزا در آمده با دو اتاق دیگر در طرفین خود ارتباط کامل یافته است. این دو اتاق نیز به نوبه خود با سه دری های این جبهه مرتبط هستند. یک ایوان ستون دار، فضاهای این جبهه را با حیاط پیوند می‌دهد.

منبع:ایمنا