مسجد گوهرشاد آینه بلندبالای هنر معماری

معماری و تزئینات مسجد گوهرشاد چگونه است؟ آن زیبایی است که با هر نگاه از بیرون به دورن می‌آید؛ از منظر به ناظر. سال‌ها استادان نامدار و هنرمندان برجسته زمانه آمدند و زیبایی روی زیبایی گذاشتند تا چشم استادان و صاحب‌هنران تاریخ از حیرت گرد شود. مسجد گوهرشاد به «نفیس» معنایی دیگر می‌دهد؛ معنایی که انگار از آسمان می‌آید یا از عشق آسمانی یا عشق به مردی آسمانی. اصلا خودش آسمان دیگری است؛ عکاس‌ها می‌روند و پای دیواره‌های مسجد می‌ایستند و آسمانی دیگر را قاب می‌گیرند برای هدیه به چشم‌های دیگرانی که ندیده‌اند این همه زیبایی را یک‌جا آن بالاها.

«گوهرشاد بیگم» که به «گوهرشاد خاتون» و «گوهرشاد آغا» نیز معروف است همسر شاهرخ گورکانی بود که روزگاری جانشین پدرش تیمورلنگ شد و بر بخش‌های بزرگی از ایران و افغانستان و آسیای میانه حکومت کرد. شاهرخ خودش بر خلاف پدر نرم‌خوی و مردم‌دار و هنردوست بود و همسرش نیز اهل خیر و خیرات. و بزرگ‌ترین کار خیرش که نامش را جاودانه کرد ساخت مسجد گوهرشاد در مجاورت حرم امام رضا(ع) بود. مسجدی ۹۴۰۰ مترمربعی که یک صحن بزرگ و ۴ ایوان مجلل و ۷ شبستان زیبا و یک گنبد چشم‌نواز و ۲ گلدسته رفیع دارد و امروزه در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی قرار گرفته است. گوهرشاد خاتون موقوفات فراوانی برای این مسجد تماشایی تعیین کرد که بعدها نیز بر آن‌ها افزوده شد. مسجد گوهرشاد بزرگ‌ترین مسجد حرم رضوی است و صحن آن قدیمی‌ترین صحن حرم. معمار آن نیز یکی از معروف‌ترین استادان معماری ایران‌زمین است؛ «قوام‌الدین شیرازی» که آینه‌ای تمام قد و بالابلند از هنر معماری دوره تیموری پیش چشم آیندگان قرار داد. بخش‌هایی از این یادگار ارزشمند در گذر زمان به دلیل بروز جنگ‌ها و حوادث طبیعی آسیب دیده و در دوره‌های مختلف ازجمله دوره افشاریه و قاجاریه مرمت شده است.

۹ ربیع الاول سال ۸۱۲ قمری بنای مسجد گوهرشاد آغاز شد. البته در برخی منابع و اسناد تاریخی زمان دیگری برای ساخت این مسجد ذکر شده است. بر اساس کتیبه‌های مسجد نیز سال اتمام کار ۸۲۱ قمری است. هرچند درباره زمان ساخت مسجد اختلاف‌نظر هست اما درباره زیبایی و شکوه آن اتفاق‌نظر هست. زیبایی‌اش فقط به چشم ایرانی‌ها نمی‌آید؛ تا پیش از این روزهای بی‌گردشگر، سالانه حدود یک و نیم میلیون زائر خارجی و حدود ۱۰ هزار گردشگر مذهبی و بیش از همه آلمانی‌ها و ژاپنی‌ها و چینی‌ها از گوهرشاد و مجموعه حرم رضوی بازدید می‌کردند. و فقط هم زیبایی نیست؛ به دلیل همجواری‌اش با حرم رضوی و به برکت نام آن همسایه نامدار، مسجد گوهرشاد پربازدیدترین مسجد ایران است.