ظهور نوساخته‌هایی بی‌هویت با بی‌توجهی به اصول معماری گذشته

به نقل از روابط عمومی فرهنگستان هنر، گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۸، سلسله نشست‌هایی درباره معماری معاصر مساجد برگزار کرد و طی آن متخصصان امر، معماران و شهرسازان صاحب نظر به بیان ویژگی‌ها، نمونه‌ها و تجربه‌های خود درباره معماری مساجد پرداختند.

آنچه می‌خوانید بیانیه‌ای است حاصل از این نشست ها:

«بی‌توجهی به تداوم اصول معماری گذشته و انقطاع و یا گسست از این پیوستگی تاریخی باعث ظهور نوساخته‌هایی بی‌هویت، با عناصر و اجزایی ناهمگون و فاقد ارتباط معنایی با معماری بومی و گذشته تاریخی می‌شود. تداوم اصول معماری، به‌ویژه در معماری مساجد، یک اصل به شمار می‌رود.

معماری مسجد تجسمی از هماهنگی و نظم و آرامش طبیعت است که پروردگار آن را به‌مثابه خانه همیشگی مسلمانان برای عبادت تعیین کرده است. مسلمانان با نمازگزاردن، به تعبیری، به آغوش طبیعت بازمی‌گردند. این ارتباط درونی و بیرونی با طبیعت از ویژگی‌های قابل تأمل و توجه در معماری مسجد است. 

سازمان فضایی و شکل و ساختار و همچنین عناصر و اجزای متشکله مسجد متناسب است با نقش و کارکرد آن در مقیاس‌های گوناگون محله‌ای، منطقه‌ای و شهری (مسجد جامع)، توجه به تفاوت‌های آشکار در هر یک از مقیاس‌های برشمرده‌شده، و پرهیز از تکرار و استفاده نابجا در هر یک از مساجد با مقیاسی متفاوت، موجب نابسامانی‌های قابل‌توجهی در ادراک و سلسله‌مراتب فضایی این مکان مقدس در شهر می‌شود.

مسجد کانون کارکردهای شهری محله‌ای و به عبارتی عامل اصلی سرزندگی اقتصادی و اجتماعی بافت شهری پیرامونی است. برقراری تعادل کارکردی و پرهیز از تسلط فعالیت‌های اقتصادی بر ساختار کارکردی این کانون فرهنگی مذهبی اصل شمرده می‌شود. ارتباط مناسب، هم‌نشینی متوازن و هم‌زیستی متعادل با عناصر و اجزای پیرامونی در یک هم‌پیوندی فضایی کارکردی بین مسجد و کارکردهای پیرامونی ضروری است. 

در روند تکاملی معماری و ساخت مساجد، برخورداری از خلاقیت و فناوری‌های روز همواره سبب بروز خلاقیت‌ها در فضاسازی و شیوه برپایی این ساختار بوده است. معماری معاصر مسجد باید ضمن توجه به تداوم این سنت تاریخی، فناوری‌های نوین را به‌منظور بهره‌گیری از مطلوبیت‌های فضایی کارکردی به کار گیرد. 

نور برجسته‌ترین ویژگی معماری ایرانی است، نه‌فقط به‌عنوان عنصری مادی، بلکه به‌مثابه تمثیلی از «وجود» و «خرد» الهی. درون مسجد گویی نور در صور مادی تبلور یافته و این صورت‌ها انسان مؤمن را به آیه نور در قرآن متذکر می‌شود. به‌کارگیری نور در تجسم این جوهر معنوی از ارکان ساختاری و فضایی مسجد شمرده می‌شود. 

به‌ منظور دست‌یابی به معماری منطبق با ویژگی‌های بستر رخداد اثر، برخورداری از ویژگی‌های بومی متأثر از اقلیم و جغرافیا و توجه به مؤلفه‌های مختص به هر زمینه‌ای، اعم از فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، در شکل‌دهی به سازمان و ساختار فضایی کارکردی اثر ضروری است.

سادگی و شفافیت فضایی کارکردی عناصر و اجزای متشکله مسجد از ویژگی‌های تداوم‌یافته در روند تکاملی مساجد از ابتدا تا کنون بوده است. حفظ سادگی و برخورداری از شفافیت فضایی از اصول طراحی مساجد به شمار می‌رود. 

 ارتباط مساجد و هم‌پیوندی آنها با بافت شهری و هم‌نشینی دو ساحت مادی و معنوی، نظیر بازار و مسجد، از طریق تعریف حریم‌های حد واسط (مَفصل) و سلسله‌مراتب حضور از فضای زندگی روزمره به عرصه نیایش و عبادت از اصول برشمرده می‌شود.»

ایسنا