سبک تهران، تلفیق یا اصالت در معماری؟
سبک تهران که اساس آن در زمان حکومت قاجار بنا نهاده شد ، حاصل دو عامل اصلی بود: تمایل دولت قاجار برای بازگشتن به اقتدار حکومت صفوی و پیش از آن و از سوی دیگر تعریف هویتی تازه از ایران در رابطه با جهان جدید. این نهضت به آرامی جای خود را به ساده گویی و بی پیرایه نویسی داد و به عرصه‌های مختلف از جمله معماری سرایت کرد.
تحت تاثیر این تحولات ، تهران به عنوان پایتخت بستر اساسی ترین و عمیق ترین تحولات و تغییرات کالبدی شد به گونه‌ای که سبک جدیدی به نام سبک تهران به وجود آمد. خانه‌هایی که در این دوره ساخته میشدند دارای حیاط‌های مرکزی ، اتاق‌های پنج دری و سه دری با ارسی ، هشتی ورودی و دالان و دهلیز بود و تنها خانه اشراف دارای تزئینات از جمله آیینه‌کاری و گچ‌بری بود.
یکی از شاخص‌ترین بناهای ساخته شده در این سبک عمارت شمس العماره است که از آن به عنوان اولین ساختمان مرتفع تهران یاد میشود و شاید به همین علت این نام به معنای عمارت خورشید برای آن انتخاب شده است.
این بنا شامل ایوان ، تالار شاه نشین و اتاق‌های گوشواره است و به آیینه کاری‌های کم نظیر مزین شده است. تمام سطوح داخلی و خارجی بنا دارای تزیینات است و کمتر جایی در بنا بدون تزیینات یافت میشود.
از اواخر دوره قاجاریه ، معماری فرنگی که از معماری غربی و روس برگرفته شده بود ، مورد تقلید معماران ایرانی قرار گرفت. در دوره اول پهلوی سبک مدرن و تقلید از غرب بیش از پیش توسط معماران تحصیل کرده در خارج گسترش یافت اما در دهه چهل پس از موج نارضایتی از غرب گرایی و مورد بی توجهی قرار گرفتن هویت و معماری سنتی ایرانی طراحی برخی بناهای فرهنگی از جمله مقبره‌ها نقشی مهم در احیا و توجه به معماری سنتی اما با رویکردی نوین و مدرن ایفا کرد. یکی از بارزترین نمونه‌ها از تلفیق هنرو معماری سنتی ایرانی با اصول مدرنیسم آرامگاه سعدی است.
آرامگاه سعدی معروف به سعدیه ، محل زندگی و دفن شاعر بزرگ پارسی ، سعدی در شهر شیراز است.
بنای کنونی آرامگاه با الهام از معماری ابنیه قدیمی به ویژه بنای چهل ستون اما به شیوه‌ی معماری جدید و به دستور محمدرضا پهلوی ساخته شده است که در سال ۱۳۳۱ رسما افتتاح شد. اما بنای اصلی و اولیه مربوط به دوره اتابکان فارس است که سعدی اواخر عمر خود را در این مکان میگذارنیده است که سپس در همانجا دفن شد.
این بنا نیز همچون بسیاری از ابنیه تاریخی در طول تاریخ دستخوش تغییرات فراوانی بوده است. چنانچه بنای اولیه یک بار به دستور حکمران فارس در سال ۹۹۸ تخریب شد به گونه‌ای که اثری از آن باقی نماند.
پس از آن در سال ۱۱۸۷ بنایی دو طبقه به دستور کریم خان زند برای مقبره سعدی بنا شد که این بنا یک بار در زمان فتحعلی شاه قاجار و چند سال بعد توسط حبیب الله خان قوام الملک مرمت و ترمیم شد.
طرح آرامگاه فعلی سعدی را مهندس محسن فروغی با همکاری علی اکبر صادق بر عهده داشت که او با الهام گرفتن از عناصر معماری سنتی ایرانی این بنا را طراحی کرده بود
در امتداد مسیر اصلی ورودی مجموعه ورودی ایوان اصلی با هشت ستون قهوه‌ای رنگ قرار دارد. ایوانی بلند با سقفی صاف. بنا متشکل از ایوان مذکور و یک رواق کشیده عمود بر ایوان است که در محل تقاطع آن‌ها گنبدخانه قرار دارد. رواق دارای سقفی کوتاه‌تر و تعدادی دهانه قوسی شکل است.
کاربرد قوس و گنبد ، ایوان ، رواق و کاشی از عناصر معماری سنتی ایرانی است که در طراحی این مجموعه به کار رفته و به آن کیفیتی ایرانی میدهد. از سوی دیگر فرم خالص گنبد با تک رنگ فیروزه‌ای ، ترکیب آزاد احجام و فضاها ، ترکیب ستون‌ها از شاخصه‌های مدرن طراحی این بنا هستند.
درباره نویسنده
نویسنده