حمام تاریخی احمدآباد در حال احتضار

عقیل عقیلی  گفت: حمام تاریخی احمدآباد در محله قدیمی جوی‌آباد (گیوآباد) اصفهان در مرز بین سکونت‌گاه امروزی مردم جوی­­آباد و زمین‌های کشاورزی این محل قرارگرفته است؛ جایی که نزدیک‌ترین مکان به منبع آب برای تازه بودن آب حمام، با فاصله‌ای نه‌چندان دور از محل سکونت مردم و خرابه­‌های قلاع به‌جامانده از گذر تاریخ برای دسترسی بهتر و برای تخلیه خروجی آب حمام و در مجاورت آب نزدیک به محل کار کشاورزان روستا قرار داشته است و از این نقطه با یک پیاده‌روی کوتاه و طی مسیر تقریباً ۲ کیلومتری از طریق کوچه‌باغ‌ها به‌جانب شمالی محوطه­ کوه آتشگاه اصفهان خواهیم رسید.

این باستان‌شناس با بیان اینکه بی‌تردید محله احمدآباد در دوران اسلامی مانند دیگر مناطق و محلاتی که در شهر اصفهان در طی قرون اسلامی نام خود را متأثر از نام افراد خَیّر یا ثروتمند یا بانی ساخت یک مکان گرفته است، افزود: بر اساس کتاب تاریخ اصفهان نوشته حاج میرزا حسن خان جابری انصاری در صفحه ۴٢٢ و در بخش جغرافیای شهر و نواحی می‌توان فهمی بهتر از تقسیمات زمین‌های زراعی در این ناحیه از شهر اصفهان داشت. بر این اساس، تأمین‌کننده آب محله احمدآباد، مادی جروِکان بوده که به ۷۲ سهم تبدیل می‌شده است ازجمله اینکه ۲۳ سهم متعلق به باغ برج جروکان، یک سهم محله وازی، ۱۴ سهم محله احمدآباد و ۶ سهم آشنِستان تعلق داشته است.

عقیلی تصریح کرد: همچنین سیروس شفقی در کتاب «جغرافیای اصفهان با اشاره به اینکه تغییر مرز قریه‌ها در اصفهان بر اساس آب و جوی‌ها بوده است آورده که این زمین‌ها اگر از یک روستا باشند باید متعلق به منطقه جوی‌آباد قدیم تا جروِکان باشند، ضمن اینکه زمین‌های کشاورزی بر اساس نظام آبیاری به دست خوانین و زمین‌داران در اصفهان تقسیم‌بندی شده و حدود آن‌ها تقریباً به این صورت تفکیک و تعیین‌شده است.

او افزود: احداث باغ ویلا در جبهه­ غربی حمام، جاده­ خاکیِ ایجادشده براثر عبور و مرور در مجاورت شرقی این محل و شخم‌زنی زمین زراعی در جبهه­ جنوبی این بنای تاریخی بدون توجه به حریم و عرصه بقایای این اثر که احتمالاً قدمت آن به دوران پیش از قاجار و یا اوایل قاجار تعلق دارد، دلایل اصلی برای تخریب تدریجی این اثر هستند. حمام تاریخی احمدآباد در شرایط مناسب حفاظتی قرار ندارد و بوی مشمئزکننده­ برخاسته از لاشه­‌های پراکنده حیوانات، انبوهی از سرنگ، سرسوزن و ضایعات مختلف و وجود حصاری با بلوک سیمانی بر اطرافش وضعیت کنونی این بنا را تشریح می‌کند و آن را به گورستانی متعفن برای زنده‌به‌گور کردنش تبدیل کرده است؛ ضمن اینکه بخش‌هایی از دیوار باغ مجاور و دیوار بلوکی آن با تعرض به عرصه و حریم این اثر، روی بدنه و اجزای معماری این حمام احداث‌شده‌اند که با یک بررسی ساده می‌­توان آثار تنبوشه­‌های سفالین یا لوله­‌های تاریخی انتقال آب به حمام را در زیر دیواره باغ تازه تأسیس دنبال کرد.

پیشینه­ نام منطقه از دیدگاه زبان‌شناختی

عقیلی یادآور شد: با نگاهی به ادبیات اساطیری و متون دوره میانه می­توان ریشه­ تاریخی اساطیری یا احتمالاً نزدیک­‌تری برای کلمه «جوی‌آباد» در نظر گرفت که آن واژه نیز نام یکی از جنگجویان دلاور در نبردهای ایران و توران از دوران کیکاووس و کیخسرو در شاهنامه است؛ اما واژه «گیو» از چه ریشه‌ای نشئت می­‌گیرد؟ با استناد به تحلیل معصومه باقری، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان به‌طور خلاصه از تغییر و تحولاتی که برای واژه «ویو» ایجادشده است، در مراحلی که در زیر به آن‌ها اشاره‌کرده‌ایم، به نام «گیو» خواهیم رسید.

Vaiiu: v→b/ ai→ē→ī/ u→−: bīy

Vaiiu: v→b/ ai→ē→ī/ u→v→b: bīb

Vaiiu: v→g/ ai→ē→ī/ u→v: gīv

او ادامه داد: در داستان‌­های اساطیری، «وایو»، «ویو» یا ایزد دیگری با نام «واته» از ایزدان هندوایرانی هستند، «وایو» ایزد جَو و تجسمی از فضا و باد است، بادی دوگانه، بادی که در ابر باران‌زا زندگی به ارمغان می‌آورد. واژه «Vaiiu» از ریشه اوستایی «Vā» به مفهوم وزیدن گرفته‌شده است.

پیشینه­ای کهن در پسِ واژه ویو

این باستان‌شناس اضافه کرد: در مناجات‌نامه زرتشتیان نوشته «آلمِت هینتز» آمده است که راه «ویو» راه مرگ است و از او با نام ایزد جنگ یادشده است، اما «نیبرگ» بر این باور است که «وایو» روزگاری در سرزمین شرقی از برترین ایزدان بوده است تا جایی که ایزد زندگی‌بخش بوده که از میترا و اهورامزدا نیز مقامی والاتر داشته اما به‌آرامی شخصیت او رنگ‌باخته و مقام وی تنزل پیدا می‌کند، دم و روح جهان هستی است، ایزد مرگ‌آفرین است، بادی است که در طوفان، مرگ را نصیب اشخاص می‌سازد.

جنس مصالح بدنه و سقف حمام احمدآباد

عقیلی با بیان اینکه در ساخت دیوارهای این حمام بیشتر از آجر با اندودی از شفته‌آهک استفاده کرده‌­اند، به‌طورکلی برای ساخت شالوده، کف‌سازی، احتمالاً حوض‌ که در زیر آوار و نخاله‌ها مدفون‌شده است و کٌنج‌­ها از سنگ استفاده‌شده است، خاطرنشان کرد: دیوارسازی‌­ها و تیغه‌های سقف با بهره‌­گیری از آجر ساخته‌شده‌اند، همچنین ملات کاه‌گل و خشت نیز در ساخت قسمت‌­هایی از سقف، دیوارها و برخی فضاهای جانبی مشهود است. متأسفانه سایر بخش‌­های حمام در حین ساخت باغ، دیوارکشی به دور آن، خیابان‌کشی و تردد ماشین و احشام از بین رفته و تنها بخش کوچکی از آن اثر که بخشی از هویت و شناسنامه تاریخی_ فرهنگی مردم این منطقه بوده امروز در این مکان به‌جامانده است.

فرهنگ استحمام در نقاشی و ادبیات تاریخی ایران

عقیلی با اشاره به آنچه از فرهنگ استحمام در طی اعصار اسلامی و ادبیات داستانی برای ایرانیان بجا مانده است، گفت: آثار جالب‌توجه موجود از قرن چهارم هجری قمری تا دوران صفوی است که این آثار نقاشی و ادبی، نتیجه­ تفکر و خلاقیت نویسنده و نقاش در شاهنامه فردوسی، پنج گنج نظامی، ظفرنامه، هفت‌اورنگ و مجلس العشاق پدیدار شده‌اند. همچنین با بررسی منابع و مقاله‌های در حوزه­ پیش از اسلام و نگاهی به آثار آن دوران و آیین­‌های پیش از اسلام درمی‌یابیم که پاکی و پاکیزگی نزد ایرانیان باستان موضوعی حائز اهمیت بوده است به‌طوری‌که در اثری مانند اوستا، آبان یَشت یکی از یشت‌­های کتاب مقدس اوستا به ایزد آب «اردویسور آناهیتا» پیشکش شده است، بنا بر بخش‌­هایی از کتاب بُندَهِشن، آب پس از آسمان دومین آفریده­‌ی مادی بوده است: «وی ابتدا، آسمان را پدید آورد روشن و وسیع شبیه به تخم‌مرغ، دودیگر، آب را آفرید برای از بین بردن دیوِ تشنگی، سه دیگر، زمین مادی را آفرید. چَهارم، گیاه، پنجم، گوسپند، شَشوُم مرد پرهیزکار و…، دهم دیوان و سپس، آتش را آفرید.»

این باستان‌شناس اضافه کرد: در برخی منابع دیده می­‌شود که گرمابه شامل ظرفی بزرگ با نام (آبزَن) بوده که برای پیشگیری از آلودگی آب و به‌منظور مقدس شمردن آن به کار می‌رفته است، همچنین آب را پس از استحمام وارد آب تمیز نمی‌کرده و آن را بر زمین می‌­ریخته­‌اند و یا به آسمان می­‌پاشیده‌­اند. «استرابون» از آداب ایرانیان و استحمام نکردن در آب جاری می­‌گوید و دیگر اینکه ایشان در آب جاری مردار و آلودگی نمی‌­ریخته‌­اند. همین‌طور هرودت و آگاسیاس از احترام به این نعمت آسمانی توسط ایرانیان باستان و تعیین شرایطی برای استفاده از آن در منابع دوران تاریخی سخن به میان آورده­‌اند.

ایسنا