تاریخچه استفاده از شیشه رنگی در معماری ایرانی

اگر به مکان های باستانی و دیدنی شهرهای مختلف مانند مسجد نصیر الملک شیراز رفته باشید، حتما با رقص زیبای انوار خورشید در اتاق های خانه ها یا مساجد قدیمی بر سر ذوق آمده اید. درست است که زیبایی فوق العاده شیشه رنگی بسیار چشم نواز است اما پیشینیان ما از این ماده تنها برای زیبایی محیط استفاده نمی کردند. چنانچه دوست دارید با تاریخچه شیشه رنگی یا شیشه ترنس پارانت بیشتر آشنا شوید، توصیه می کنیم متن حاضر را از دست ندهید.

شاید برایتان جالب باشد که قدیمی ترین شیشه رنگی در حفاری های چغازنبیل به دست آمد. این شیشه ها متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد بوده و کاربردهای متفاوتی داشته اند. زمانی که اسلام وارد ایران شد، استفاده از شیشه به اوج خود رسید. ایرانیان باستان، بخشی از هنر خود را از هنرمندان دمشق و قاهره آموختند. البته این شهرها خود زمانی جز ایران بودند. این گونه شد که فنون شیشه گری در ایران بسیار رونق یافته و از این طریق وارد غرب شد. صنعتگران ونیزی و فلورانسی در دوران سلجوقیه این هنر را از ایرانیان آموخته اما متاسفانه دوران درخشش این هنر در ایران افول کرد. علت این امر هجوم قوم مغول و رونق کاشی‌کاری در این دوران است.

دوران تیموری، دوران زنده شدن مجدد این صنعت در ایران بود که مجددا با همکاری ونیزی ها جان تازه ای به خود گرفت در این دوران ایرانیان با استفاده از انواع شیشه رنگی اقدام به ساخت عطردان های بسیار زیبا و ظریف کردند که امروزه بقایای آن را می توان در موزه آبگینه تهران مشاهده کرد. صنعت شیشه گری در دوران تیموری بیشتر در شیراز و سمرقند رونق یافت؛ اما متاسفانه تاریخ ایران مجددا با افت رونق این هنر مواجه بوده تا اینکه دوران شاه عباس نقطه پایانی برای این بی رونقی شد. در این دوران ایرانیان با کمک استادان خارجی با فنون جدید آشنا شده و برگ تازه ای را در تاریخ هنر شیشه گری ورق زدند.

تفاوت کاربرد شیشه در غرب و ایران باستان

حتما تصاویر کلیساهای بزرگ با پنجره های ساخته شده از تکه های شیشه رنگی را بسیار دیده اید و یا شاید در سفرهای خود این کلیساهای باستانی زیبا را از نزدیک نیز دیده باشید. اکثر این کلیساها در عصر گوتیک اروپا ساخته شده اند. در آن زمان استفاده از شیشه رنگی برای مکان های مذهبی در غرب رواج بسیار داشت. از این نوع شیشه بعدها در کاخ ها و خانه های اعیانی استفاده شد.

در ایران اما از این هنر بیشتر برای زیبایی و اضافه کردن به دکوراسیون استفاده می شد. در آن زمان هنر گلجام سازی پا به عرصه گذاشت. در این هنر از تکه های شیشه رنگی برای ساخت انواع اشکال در میان قاب گچی استفاده می شده است. این اشکال اغلب عناصر طبیعی مانند گل و گیاه بودند. البته لازم به ذکر است که ایرانیان این هنر را از عثمانیان آموختند. آنچه به عنوان ارسی های قدیمی با شیشه رنگی در خانه های قدیمی می بینید، بعد از گلجام سازی رایج شد. بدنه این پنجره ها از چوب بوده و برخلاف پنجره های امروزی به صورت کشویی رو به بالا باز می شدند.

علت استفاده از شیشه رنگی در معماری قدیم

 معماران قدیمی به دو عنصر نور و رنگ اهمیت بسیار می دادند. خانه های قدیمی ایرانی همگی با پنجره های ارسی زیبا ساخته می شدند. زیبایی شناسی تنها بخشی از علل استفاده از این نوع شیشه در معماری باستان بوده است. یکی دیگر از علل علاقه ایرانیان به شیشه رنگی خاصیت دور کردن حشرات بوده است. به همین دلیل است که امروزه در شهرهای کویری باز هم شاهد استفاده از انواع شیشه رنگی در معماری خانه ها هستیم. از طرفی مردمان کویر بر این باور بودند که به دلیل نبود گل و گیاه در اطرافشان، این نوع شیشه می تواند شادی و نشاط را به سادگی خانه های کویری بازگرداند.

انواع شیشه رنگی و کاربرد هر یک در ایران باستان

ایرانیان باستان از انواع شیشه رنگی برای ساخت وسایل مختلفی استفاده می کردند. شیشه ای عطر کوچک بخشی از شیشه های یافت شده از چغازنبیل را شامل می شوند. در موزه آبگینه تهران به‌جز شیشه های عطر، می توان انواع آبگینه، گلدان، لیوان و پارچ های مختلف شیشه ای را نیز مشاهده کرد. زیورآلات شیشه ای نیز بخشی از یافته های باستان شناسان بوده است. البته آبگینه های سفالی نیز بخشی از قفسه های این موزه را به خود اختصاص داده اند. آنچه از این دستاوردها مشخص می شود، علاقه ایرانیان به استفاده از انواع شیشه رنگی برای وسایل شخصیشان است. این ماده شفاف و زیبا، چه در روی طاقچه های ایرانیان و چه در کلیسای اروپاییان یکی از معیارهای زیبایی بوده که همچنان نیز از رونق نیافتاده است.

اسپوتنیک نیوز

درباره نویسنده


Fatal error: Uncaught wfWAFStorageFileException: Unable to save temporary file for atomic writing. in /home/barandat/public_html/wp-content/plugins/wordfence/vendor/wordfence/wf-waf/src/lib/storage/file.php:35 Stack trace: #0 /home/barandat/public_html/wp-content/plugins/wordfence/vendor/wordfence/wf-waf/src/lib/storage/file.php(659): wfWAFStorageFile::atomicFilePutContents('/home/barandat/...', '<?php exit('Acc...') #1 [internal function]: wfWAFStorageFile->saveConfig('livewaf') #2 {main} thrown in /home/barandat/public_html/wp-content/plugins/wordfence/vendor/wordfence/wf-waf/src/lib/storage/file.php on line 35