تاجآباد عمارتی کهن در نطنز
مهمترین ویژگی های معماری و نمای داخلی این بنا، وجود نقاشی های گل و بوته عصر صفویه بر سقف و دیواره های آن است که شباهت زیادی با نقش های کاخ عالی قاپو اصفهان و شباهت هایی نیز به باغ شاهزاده کرمان دارد. همچنین آبراهه ای از هشتی درب باغ تا داخل کاخ وجود داشته است که تداعی گر آبراهه باغ فین کاشان است.
شهرستان نطنز با تاریخی کهن، عمارت ها و کاخ های زیبایی دارد. کاخهای تاج آباد و عباس آباد دو کاخ زیبا در شهرستان نطنز هستند که هم چون نگینی در انگشتر نطنز، خودنمایی می کنند. یکی از این عمارت های زیبا و دیدنی، که در زمان شاه عباس صفوی در اطراف نطنز بنا شد به کوشک تاج آباد معروف است. مجموعه باغ تاج آباد نطنز در حدود ۱۰۰ هکتار مساحت، از باغ های مورد علاقه شاه عباس صفوی بوده است.
این باغ مجموعه ای از چندین بنا شامل کاخ اصلی، حمام، شربتخانه، محل گلاب گیری و هشتی ورودی است و به دلیل واقع شدن در نقطه جغرافیایی مناسب و آب و هوای خوش محل پرورش و کاشت بهترین نوع گیاهان عطری بومی ایران از جمله گل محمدی و گل معروف به یاس شاه عباسی بوده است. از مهمترین ویژگی های معماری و نمای داخلی این بنا، وجود نقاشی های گل و بوته عصر صفویه بر سقف و دیواره های آن است که شباهت زیادی با نقش های کاخ عالی قاپو اصفهان و شباهت هایی نیز به باغ شاهزاده کرمان دارد. همچنین آبراهه ای از هشتی درب باغ تا داخل کاخ وجود داشته است که تداعی گر آبراهه باغ فین کاشان است. این مجموعه با شماره ۸۹۸ در سال ۱۳۴۹در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاج آباد روستایی در دوازده کیلومتری نطنز-اصفهان در امتداد راه کاروان رو قرار داشت و شاه عباس اول به سبب آب و هوای خوش و موقعیت مناسب آن برای شکار، باغی ایرانی برای اقامتی چند روزه در آن بنا کرد. دهکده زیبا و کوچک تاج آباد هم چون نگینی در مسیر جاده اصفهان به نطنز خود نمایی می کند. کوشک تاج آباد شامل عمارت، ساختمان گلاب گیری و حمام بوده که در باغی بی نظیر قرار دارد. باغ های سرسبز و خرم این مجموعه را درختان تنومند سرو، کاج و چنار احاطه کرده است و دو ساختمان گلاب گیری موجود در مجموعه، بیانگر وجود باغ های پوشیده از گل و گلستان فرح بخش در گستره این بیابان است. این بنا آن گونه که در برخی از کتب و منابع تاریخی مانند سفرنامه سپاهان معروف به عصر صفویه نقل شده است، محل اقامت شاه عباس اول صفوی و سایر پادشاهان این سلسله در سفرها و تردد از قزوین و تبریز، به سوی کاشان و اصفهان و بالعکس بوده است.
ورودی اصلی بنا به سمت جنوب و تمام نماها حالت قرینه دارد و فقط بخشی از بنا در قسمت شرقی، در دوره های تاریخی بعدی الحاق شده است که آنرا از حالت قرینه خارج کرده است. درب ورودی چوبی است و در دو طرف ورودی، سکوهای سنگی به ارتفاع حدود یک متر قرار دارد و وسعت بنا، ۱۵.۵ در ۱۲ متر، برابر با ۱۸۶ متر مربع است که بعد از ورودی، هشتی با تزئینات نقاشی نفیس دوران صفوی بر روی سقف، چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. تزئینات نقاشی موجود روی سقف سردر ورودی و سقف اصلی هشتی بنا که شامل انواع اسلیمی ها و گل های ختایی و مینیاتورهای مکتب اصفهان بوده و دقیقاً مانند نقاشی های موجود روی سقف سرسرای کاخ عالی قاپو اصفهان است. در هر چهار گوشه کوشک، چهاراتاق به ابعاد ۲.۳ در ۳ متر و ۲.۲ در ۲ متر قرار دارد که احتمالاً محل استراحت مراجعان و یا اتاق انتظار افرادی بوده که قصد ملاقات با شاه را داشته اند. طبقه همکف از طریق راه پله، به عرض حدود یک متر با منحنی مخصوص به طبقه فوقانی و بام متصل است. به احتمال فراوان در طبقه فوقانی بنا در دوره های بعدی اقدام به ساخت سه اتاق در انتهای ضلع شمالی شده که پوشش این اتاقها با تیرهای چوبی و تخته کوب است، پوشش یکی از این اتاق ها فروریخته و پوشش دو فضای دیگر نیز کاملاً فرسوده شده است. در ابتدای مزرعه و باغ تاج آباد که قسمت جنوبی می شود، دو بنای قدیمی قرار دارد که به دلیل زمان ساخت و قدمت، هم دوره بنای اصلی است که یکی از آنها ساختمان گلابگیری قدیمی و دیگری حمامی قدیمی است که بخش زیادی از آن سالم مانده است. پس از مهاجرت مالک تاج آباد به خارج کشور باغ به دست خدمه تصرف شد و هنگام رفع تصرف اقدام به آتش زدن سردر کاخ کرده اند که آثار سوختگی بر دیواره های آن هنوز به چشم می خورد.
یکی از زیباترین جلوه های باغ های عباسی در اینجا جوی آب پهن و درازی مشابه جوی باغ فین کاشان است که دو بنای کاخ و بنای سکونت مالک را که بعدها بر روی مخروبه بنایی ساخته شده، بهم پیوند می دهد. در مسیر این جوی دست کم دو سه آبشارمانند وجود داشته که با سنگ های کنده کاری شده (به اصطلاح سینه کفتری) تزیین شده بودند و امروز تنها یک آبشار در جای خود مانده و اثر دو سنگ دیگر که در پشت خانه عهد قاجاری ساخته شده، پیداست. حوض یا استخری بزرگ نیز در باغ وجود دارد که امروز به همان شکل و شمایل گذشته بازسازی ولی ارتفاع دیوار سنگچین بلندتر از پیش می باشد. حمام نیز بنایی در مساحت نزدیک به پانصد مترمربع با سه خزینه شاهی، اربابی و رعیتی بوده که سردر و دیواره های آن با کاشی کاری تزیین شده بود اما از دستبرد متصرفان و سودجویان در امان نمانده و امروز تنها خرده کاشی ها و خشت خامی از آن برجا مانده است. این حمام، پس از حمام باغ فین، دومین حمام اختصاصی ست که در کاخ احداثی شاه وجود داشته است. باغ تاج آباد از اواسط دوره قاجار به تصرف مالکان محلی درآمد و پس از انقلاب هم با مزایده ای از سوی بنیاد مستضعفان در سال ۱۳۸۱ به مالک خصوصی دیگری سپرده شد تا اینکه در سال های ۸۵ تا ۸۷ بنای تخریب شده گلابگیری در باغ با حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهسازی شد.
توصیفی از باغ ایرانی
آنچه امروز با عنوان باغ ایرانی می شناسیم از اواخر هزاره دوم پیش از میلاد گسترش یافته؛ کاخ هایی با پلان مربع، گنبددار با برج و ستون که با سه ساختار و طراحی منحصر به فرد بنا شدند. نخست اینکه در مسیر عبور جوی آبی با فضای سبزی در امتدادش قرار دارند، دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور هستند و سوم اینکه درون باغ عمارت تابستانی و استخر آب به چشم می خورد. مجموعه تاج آباد نیز با این تعریف یکی از نمونه های زیبای باغ های ایرانی واقع در دل کهن باغشهر نطنز به شمار می رفته که برای سال ها در اوج شکوه، آبادانی و زیبایی میزبان شخصیت هایی مانند شاهان و شاهزادگان صفوی بود اما به تدریج اهمیت و شکوه خود را از دست داد تا اینکه به طور کامل گرد فراموشی گرفت و به تاریخ پیوست.
سلام نو
درباره نویسنده
نویسنده