بام سبز؛ تکنولوژی پیشرفته معماری شهرها

یکی از چالش‌های شهرهای معاصر، توسعه فضای سبز شهری به دلیل ساخت و سازهایی است که به علت منافع اقتصادی در کوتاه مدت صورت می‌گیرد.

سرمایه گذاری در زمینه بام سبز به عنوان یک رویکرد نوین معماری و شهرسازی، مهمترین روشی است که به شهرهای ما اجازه رشد و توسعه می‌دهد و نیز در جهت استفاده از انرژی‌های پاک و توجه به محیط زیست و ساکنان آن می‌تواند تأثیر بسزایی در معماری و شهرسازی داشته باشد.

در واقع بام سبز یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار است که از آن می‌توان در جهت افزایش سرانه فضای سبز، ارتقا کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری بهره برد.

در حالی که بسیاری از شهرها با آلودگی صوتی، آلودگی ناشی از فاضلاب شهری و آلودگی هوا همراه است و از طرفی با افزایش بی رویه انرژی‌های فسیلی رو به رو هستیم، به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که از بام سبز به عنوان راهکاری مؤثر در جهت حفظ محیط زیست و جلوگیری از آلودگی هوا و بهره برداری مناسب از منابع و انرژی استفاده کنیم.

معماری سبز

ایجاد زمینه‌هایی که معماری‌ها در زیباترین و سودمندترین شکل طراحی شوند و در عین حال کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنند به یکی از مباحث عمده در طراحی معماری تبدیل شده است.

معماری سبز به عنوان یکی از شاخصه‌های معماری پایدار است؛ شش اصل کلی، اصول معماری سبز را تشکیل می‌دهند.

هر ساختمان باید به نحوی ساخته شود که نیاز به سوخت فسیلی به حداقل برسد. امروزه بحث تأمین انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و نیز الگوهای استفاده از آن در معماری، یکی از چالش‌های اصلی معماری سبز است.

ساختمان‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که قادر به استفاده از اقلیم و منابع انرژی محلی باشند، شکل و نحوه قرارگیری ساختمان می‌تواند به نحوی باشد که موجب ارتقا سطح آسایش درون ساختمان گردد و در عین حال از طریق عایق بندی صحیح سازه، موجبات کاهش مصرف سوخت فسیلی پدید آید.

هر ساختمان باید به گونه‌ای طراحی شود که استفاده از منابع جدید را به حداقل برساند و در پایان عمر مفید خود، منبعی برای ایجاد سازه‌های دیگر به وجود بیاورد.

بام‌های اکولوژیک

بام سبز یا همان باغ بام یا بام زیستی، یک سیستم سبک وزن مهندسی است که رشد گیاه را در بام امکان پذیر ساخته، به عبارتی یک سطح زنده از گیاهان رویشی در لایه خاک در بالای بام روی یک لایه ضد آب روی پشت بام ساختمان است که در عین حال از بام محافظت می‌کند و تأثیر زیادی روی محیط اطراف خود دارند.

تنوع گیاهی آن می‌تواند از بام پوشیده از چمن مصنوعی تا باغ بامی باشد که گیاهان مورد استفاده در طراحی منظر پوشیده شده است.

بام‌های سبز را بام‌های اکولوژیک، بام زنده یا رویشی نیز می‌گویند؛ امروزه بام سبز با هدف سلامتی زیست محیطی، اقتصادی و در رابطه با بهبود مدیریت اصلاح فاضلاب سطحی در شهر و توجه به مسائل زیبایی شناسی به کار می‌رود و معماران و طراحان امکان پوشاندن بام را با گونه‌های مختلف گیاهان برای اهدافی چون زیبایی، عملکرد و… دارند و جهت استفاده در دراز مدت پیش بینی می‌شود.

لایه‌های تشکیل دهنده بام سبز معمولاً از بالا به پایین به ترتیب از پوشش گیاهی، محیط کشت رویشی یا لایه کشت، تثبیت کننده و محافظ ریشه، لایه زهکشی، هوادهی و انباره آب، لایه محافظ رطوبتی و عایق بندی برای محافظت از لایه‌های سازه بام تشکیل می‌شود.

به طور کلی بام‌های سبز به سه دسته بام سبز گسترده، بام سبز متمرکز و بام سبز ترکیبی تقسیم می‌شود که بام سبز گسترده هزینه کمتری از جهت نگهداری دارد، سبک بوده و بار کمی به ساختمان وارد می‌کند و در آن از گیاهان با ریشه‌های کوتاه استفاده می‌شود.

گل‌های وحشی، چمن بوته، گونه‌های خزه و انواع گیاهانی که نیاز به آبیاری کمتری دارند برای کاشت در این بام‌ها مناسب است، در حالی که بام‌های سبز متمرکز نیاز به نگهداری و مراقبت بسیار دارد و محدودیت برای پوشش گیاهی ندارد.

به علت وزن سنگین‌تر باید روی بام‌هایی ایجاد شوند که ساختمان آنها ظرفیت باربری بیشتری دارد و یا سازه ساختمان قابلیت تقویت را داشته باشد.

فواید اختصاصی بام سبز

کاهش هزینه‌های گرمایش و سرمایش و افزایش ارزش دارایی از جمله فواید اقتصادی بام سبز است.

بام سبز می‌تواند طول عمر پوسته بام را از طریق حفاظت در مقابل اشعه فوق بنفش و در پی آن انبساط و انقباض ناشی از نوسانات حرارتی و صدمات آب و هوایی (مثل ضربه‌های قطرات باران به بام) افزایش دهد. بیشتر بام‌ها هر ۱۵ تا ۲۰ سال باید جایگزین شوند بعضی بام‌های سبز در آلمان بدون نیاز به تعویضی تا ۴۰ سال عمر کرده‌اند.

بام پوشیده با خاک و گیاهان می‌تواند عایق صوتی باشد که توانایی تقلیل آلودگی صوتی به میزان ۴۰ دسی بل را داراست. بام سبز می‌تواند دمای داخل ساختمان را در تابستان کاهش دهد و در زمستان گرما در فضا باقی می‌ماند که این امر سبب کاهش چشمگیر مصرف انرژی می‌شود.

بام سبز فضاهای طبیعی و زیبایی برای تفریح فراهم می‌سازد؛ وجود فضای سبز در محل زندگی علاوه بر ایجاد تسکین روحی و سلامت جسمی در انبساط خاطر ساکنان شهرها نقش بسزایی ایفا کرد.

تحقیقات روانشناسی در مورد تأثیر گل و گیاه بر رفتار انسان نشان می‌دهد که ارتباط با طبیعت و لذت بردن از مناظر زیبای آن، راهی ساده اما مبهم، جهت کسب آرامش و تلطیف روح و روان انسان است و توسعه فراوان آن در مجتمع‌های زیستی، جمعی می‌تواند در کاهش بروز خشونت، افسردگی، خودکشی و … مفید باشد. افرادی که در محیط منزل یا کارشان گل و گیاه وجود دارد، بیش از دیگران آرام، مهربان، شاد و باگذشت هستند و این حس را به دیگران نیز انتقال می‌دهند.

یک بام سبز با طراحی خوب می‌تواند دارای گیاهان و سبزیجات رایج در باغ سنتی باشد.

نقش ابزاری دیگر بام سبز توانایی کاهش حرارت اطراف شهرها است؛ بام سبز در ماه‌های تابستان موجب کاهش تقاضای الکتریسیته می‌شود و در ماه‌های زمستان می‌تواند عایق عایق مهمی باشد و کاهش تقاضای انرژی گرمایی را فراهم کند.

بر اساس مبحث ۱۹ آئین نامه ایجاد ساختمان و مسکن در خصوص صرفه‌جویی در مصرف انرژی، ایجاد بام‌های سبز از این نظر در روزهای گرم در شهرهای خشک و نیمه خشک همانند تهران می‌تواند در تهویه مناسب و خنک‌تر شدن محیط شهری مؤثر باشد.

بام‌های سبز می‌توانند به عنوان فضای تفریح، استراحت مورد استفاده قرار گیرند که خود بخشی از زندگی انسان را در بر می‌گیرد.

از منظر شهرسازی این سازه‌ها مناظر و چشم اندازهای زیبا و دلنوازی ایجاد می‌کنند که باعث زیباسازی ساختمان و بالطبع شهر می‌شود.

بام‌های سبز نیازمند معیارهای سازه‌ای قابل قبول است؛ بسیاری از بام‌های موجود، به دلیل بار وزن ملزومات خاک و گیاهان برای دارا بودن بام سبز مناسب نیستند.

با تمام فواید بسیار بام‌های سبز، هنوز به دلیل مبهم بودن بعد اقتصادی و اجتماعی، این فناوری آنگونه که باید جایگاه خود را پیدا نکرده است.

بالا بودن هزینه‌های اجرایی نصب، راه اندازی و سیستم آبیاری مناسب، هزینه‌های اضافی برای تقویت سازه‌های بناهای موجود، هزینه‌ها برای حفظ و نگهداری از فضای سبز، آبیاری و مصرف آب لوله کشی از مسائل قابل بررسی است.

عدم شناخت کافی از فواید بام‌های سبز در بین مدیران و برنامه ریزان شهری، کمبود انگیزه، موانع اقتصادی، عدم شناخت منافع اقتصادی در دراز مدت و نو بودن این فناوری از محدودیت‌های دیگر است.

نتیجه‌گیری

هزینه‌های طراحی و اجرای یک بام سبز نباید با هزینه‌های یک بام معمولی مقایسه شود، بلکه این مقایسه باید با هزینه‌های سرسام‌آور ناشی از آلودگی آب، هوا و محیط، امراض و مرگ و میر ناشی از این آلودگی‌ها، آسیب‌های فردی و اجتماعی ناشی از نبود فضای سبز در محیط مصنوع صورت گیرد.

هزینه‌های سنگین استفاده از سوخت‌های فسیلی رو به پایان، تأثیرات عمیق روانشناختی ناشی از نازیبایی و بی روحی شهرها، مسائل ناشی از سیلاب‌ها و آب گرفتگی‌ها، هزینه‌های کنترل آب سطحی، هزینه‌های ناشی از عایق کاری و اجرای چندباره بام‌های سیاه سنتی را باید به هزینه‌های فوق اضافه کرد.

بام سبز علی رغم موانع موجود از قبیل بالا بودن هزینه‌های اجرایی نصب و راه اندازی، آبیاری و حفظ و نگهداری، در یک کلام مسائل اقتصادی، به عنوان یک راه حل اکولوژیک و به دلیل مزایای زیست محیطی، دارای پتانسیل‌های کاربردی زیادی است که به‌کارگیری این سیستم در شهرها از میزان مصرف انرژی کاسته و به کارایی محیط می‌افزاید.

بام سبز مکان‌های جدیدی برای اجتماع درون و گردش در فضای بیرون از خانه را فراهم می‌آورد، این فضاهای باز به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی هستند که موقعیت‌هایی برای رشد خلاقیت، زمینه معاشرت، تعامل و تقابل اجتماعی فراهم می‌آورند.

توسعه فراوان بام سبز در مجتمع‌های زیستی جمعی می‌تواند در کاهش بروز خشونت و افسردگی مفید باشد ایجاد و گسترش فضاهای سبز روی پشت بام خانه‌ها در شهرها باعث ذخیره شدن انرژی، کاهش اثر جزایر گرمایی نواحی شهری، بهبود محیط شهری و ایجاد تحولی بنیادین در بهسازی محیط می‌شود و پرداختن به آن می‌تواند گامی مهم در بهینه‌سازی مصرف انرژی و رسیدن به یک توسعه و معماری و مدیریت شهری پایدار باشد.

ایمنا