ارتباط متقابل شهرسازی‌ومعماری در دستیابی به توسعه پایدار

افزایش شهرنشینی و بروز معضلات زیست‌محیطی در دهه‌های پایانی قرن بیستم، رویکرد توسعه پایدار شهرها را پیش‌روی متخصصان شهرسازی و معماری و صاحب‌نظران مسائل قرار داده است. رویکرد توسعه پایدار تلاش دارد تا نیازهای امروز انسان را برآورده می‌کند، بدون اینکه توانایی نسل‌های آینده برای دستیابی به آرزوها و نیازهای‌شان از بین ببرد. باید توجه داشت که پایداری مجموعه‌ای از وضعیت‌ها است که در طول زمان دوام دارد و توسعه فرایندی است که طی آن پایداری می‌تواند اتفاق افتد.

شهر و شهرنشینی، عناصر شهری و کلیه فرایندها و تأثیر انسان بر محیط پیرامونی‌اش را دستخوش تغییر و تحول می‌کند. تفاوت میان فضای داخلی که همان معماری است و فضای خارجی یعنی فضای شهری در الهام بخشیدن به قلمرو آموزش سودمند نهفته است. موقعیت یک میدان یا خیابان برای ساختمانی که در مقابل آنها قرار دارد، فضایی خارجی است در حالی که چنین فضایی برای شهر به نوعی فضای داخلی به حساب می‌آید.

تأثیر متقابل معماری و شهرسازی بر ساختارهای شهر، نحوه طراحی فضاهای شهری و کارکرد مؤثر عناصر و بناها، انکارناپذیر است و نقش مهمی در دستیابی شهر به توسعه پایدار دارد. در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی ارتباط مؤثر میان دانش معماری و شهرسازی و اهمیت برقراری این ارتباط در دستیابی شهر به توسعه پایدار را جویا شدیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

معمار کیست؟

معمار فردی است که تفکرات ناب و خلاقانه خود را بر اساس تعاریف مختلف با توجه به فرهنگ، سبک معماری منطقه، اقلیم، دید و منظر مناسب، کاربری فضا و فاکتورهای مهم دیگری به مرحله اجرا می‌رساند. روز معماری در ایران سوم اردیبهشت‌ماه هر سال، مصادف با سالروز تولد شیخ بهایی است؛ معمار نقش اساسی در طراحی و ساخت بناها دارد، معماران در زمینه هنر و علمِ طراحی ساختمان آموزش می‌بینند و با توجه به اینکه مسئولیت تأمین ایمنی ساکنان ساختمان را نیز بر عهده دارند، باید دارای مجوز حرفه‌ای باشند.

علت ارتباط تنگاتنگ معماری و شهرسازی چیست؟

معماری رشته‌ای است که در آن به طراحی و ساخت ساختمان‌ها با کاربری‌های مختلف پرداخته می‌شود اما باید توجه داشت که یک ساختمان در میان یک بیابان و یا حتی تعداد زیادی ساختمان در کنار هم بدون اینکه فکر و تفکری پشت آن‌ها باشد، نمی‌تواند معنایی سودمند داشته باشد، اینجا است که رشته شهرسازی چاره‌ساز شده و نحوه چیدمان و کنار هم قرار گرفتن اجزای یک شهر را بررسی می‌کند.

در شهر ساختمان‌ها به گونه‌ای تقسیم کننده عمل می‌کنند، شهر مکانی است که انسان‌ها آن را برای زندگی کردن و انجام فعالیت‌های خود انتخاب می‌کنند و به تبع این انتخاب بر آن تأثیر گذاشته و از آن تأثیر می‌پذیرند؛ بنابراین توجه به پتانسیل‌های مکانی و کالبدی محیط شهری و سنجیده بودن فعالیت‌های انجام شده توسط انسان‌ها امری ضروری است که بی‌توجهی به آن موجب فاصله گرفتن از توسعه پایدار شهری می‌شود؛ آنچه امروزه در بیشتر کشورهای در حال توسعه شاهد آن هستیم.

توجه به توسعه پایدار شهری امری مهم و دغدغه بسیاری از شهرسازان بوده و است، پس شایسته است با مطالعه همه‌جانبه، متناسب با مکان و محیط شهری و ظرفیت‌های آن، اهداف و فعالیت‌های مورد نیاز شهر را به مرحله اجرا برسانیم و از اجرای برنامه‌های زودهنگام، صرفاً برای رفع مشکل کنونی پرهیز کنیم و به آینده شهر نیز توجه ویژه داشته باشیم.

توجه صرف به رفع معضلات کنونی و بی‌توجهی به آینده در کشورهای در حال توسعه، توسعه ناپایدار را در تمام وجوه شهر از جمله معماری بناها و طراحی فضاهای شهری در پی داشته است. در این کشورها بیشترین تمرکز بر رفع مشکلات کنونی است و در این راستا از منابع زیادی استفاده می‌شود. ادامه چنین روندی موجب شده این کشورها در آینده با مشکلات زیادی مواجه شوند.

پیوند مؤثر میان معماری و شهرسازی چه فوایدی دارد؟

وجود پیوند قوی میان برنامه‌ریزی شهری، شهرسازی و معماری و ایجاد چارچوب توسعه پایدار در تمام وجوه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اهمیت زیادی دارد. شهر پایدار شهری است که بتواند به نیازهای اساسی جامعه بشری، نیازهای روحی، روانی و عاطفی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیاز به برخورداری از شبکه‌های وسیع ارتباطی به‌منظور کنش‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی پاسخ دهد.

توسعه شهری در چند دهه اخیر از جنبه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و فرهنگی زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است، مطرح شدن توسعه پایدار، به عنوان شعار اصلی هزاره سوم ناشی از اثرات شهرها بر گستره زیستی زمین و ابعاد مختلف زندگی انسان است، از طرفی بهره‌گیری از انرژی‌های نو موجب صرفه‌جویی در مصرف انرژی و مصالح و بهینه‌سازی آن، حفاظت از منابع طبیعی و ساختمانی، افزایش آسایش و رضایت مصرف کننده از بنا، تخریب نشدن محیط زیست با استفاده از انرژی‌های نو در بخش‌های مختلف، خلق محیط‌ها و فضاهای امن، سالم همراه با آسایش فیزیکی و روانی است که بهره‌وری شهرها و آسایش و رفاه ساکنان خود را تداوم می‌بخشد.

نقش معماران در ایجاد و طراحی شهرهای پایدار چیست؟

با توجه به روند رشد تکنولوژی و مطرح شدن مبحث انرژی‌های پایدار، کاهش مستمر ذخیره انرژی‌های تجدید ناپذیر و وجود منابع مناسب انرژی‌های پایدار (خورشید، آب، باد، بیوگاز و …) در کشور، معماران می‌توانند با طراحی مناسب و هماهنگ با اقلیم و استفاده از الگوهای معماری بومی ایران که به شیوه‌های مناسبی از انرژی‌های پایدار در طراحی معماری بهره گرفته‌اند با توجه به تکنولوژی و علوم جدید، فضایی مناسب و متناسب با محیط زیست به وجود آورند که کمترین تأثیر منفی را بر محیط شهری دارد و اتلاف منابع در شهر را به حداقل می‌رساند.

تقریباً نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند و معماری شهری، حوزه حیاتی و اساسی برای شهرسازی است. مشخصه‌های ویژه‌ای در زمینه‌ی طراحی و در رابطه با زندگی شهری مورد ملاحظه است، مساکن و محیط‌های کاری با ظرفیت بالا و کیفیت بهتر از فرم و عملکرد و نحوه طراحی فضاهای شهری تبعیت می‌کند و می‌توانداز نظر مصرف انرژی بهینه باشد.

طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه در بسترهای متناسب فضایی که در عین مدرن بودن با محیط زیست شهری سازگاری دارد، نشان از نقش برجسته معماران در طراحی عناصر و بناهای شهری دارد و ارتباط دوسویه شهرسازی و معماری را آشکار می‌کند.

ایمنا