اصفهان؛ نگین تاریخ ایران
استان اصفهان در قلب فلات مرکزی ایران با شهرهایی همچون کاشان، نطنز، زواره، خوانسار و نائین روایتگر هزاران سال تمدن و فرهنگ است، هر کوچه و میدان در شهرهای استان یادگاری از روزگاری است که هنر، معماری و زندگی ایرانی در اوج شکوفایی قرار داشت.
شهرهای تاریخی گنجینه‌های فرهنگی و میراث بشری هستند که هر گوشه از خیابان‌هایش، داستانی کهن از تمدن‌ها، رویدادها و زندگی مردمان گذشته را در دل دارد؛ این شهرها نه‌تنها شاهدی بر تاریخ هستند، بلکه پل‌هایی میان گذشته و حال، فرهنگ‌ها و نسل‌ها می‌سازند.
در این شهرها هر بنای قدیمی، هر کوچه سنگفرش‌شده، و هر میدان، با خود یادگارهایی از پیشینه‌ای غنی و رازآلود را به ارمغان می‌آورد که در دل خود، رمز و رازی جاودانه را پنهان کرده‌اند.
تاریخ بستر اصلی تمدن‌های بشری است و شهرها به‌عنوان یکی از نخستین و بزرگ‌ترین دستاوردهای تمدن، نه‌تنها محلی برای سکونت انسان‌ها بلکه مرکز تبادل فکر، فرهنگ، اقتصاد و سیاست بوده‌اند.
استان اصفهان یکی از نخستین خاستگاه‌های بشری و مهد تاریخ شناخته شده است، منطقه‌ای که با غنای فرهنگی و پیشینه قوی توانسته است مقصد هر مسافر و گردشگر علاقه‌مند به تاریخ کهن بشریت شود.
استان اصفهان بر پایه پژوهش‌های باستان شناختی و کاوش‌های علمی که در نقاط مختلف آن از جمله تپه‌های سیلک کاشان انجام شده، یکی از نخستین مراکز فرهنگی و محل زیست انسان پیش از تاریخ است.
استان اصفهان نه تنها به خاطر شهر مرکزی‌اش، بلکه به واسطه ده‌ها شهر تاریخی اطرافش، یکی از مهم‌ترین کانون‌های تمدن ایران به شمار می‌رود؛ از خانه‌های تاریخی کاشان و باغ فین گرفته تا مسجد جامع نطنز و مناره سلجوقی گلپایگان، هر نقطه یادگاری از گذشته‌ای است که فرهنگ و هنر ایرانی را به جهان معرفی کرده است.
۳۳ شهر تاریخی استان اصفهان تحت حفاظت و مرمت قرار دارند
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از مجموع ۱۶۸ شهر تاریخی کشور، ۳۳ شهر متعلق به استان اصفهان است.
وی با اشاره به اهمیت حفاظت از این شهرهای تاریخی، می‌افزاید: وزارت میراث فرهنگی، سازمان اوقاف و امور خیریه و شهرداری‌ها هر ساله مسئولیت دارند تا برنامه‌های مرمتی و حفاظتی را برای این شهرها و بناهای تاریخی تدوین و اجرا کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان عنوان می‌کند: برنامه‌ها شامل طرح‌های مرمت بناهای تاریخی، ثبت بناهای شاخص به عنوان آثار ملی، و حفاظت از بناهایی است که در وضعیت بحرانی قرار دارند.
کرم‌زاده تاکید می‌کند: در این راستا، مشاوران و کارشناسان مختلف در حوزه مرمت بناهای تاریخی و بافت‌های تاریخی مشغول به فعالیت هستند.
وی می‌گوید: یکی از برنامه‌های مهم، ایجاد و اجرای طرح‌های ویژه برای حفاظت از بازارهای تاریخی و بناهای ستاره‌دار است که نقش حیاتی در حفظ هویت تاریخی استان ایفا می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان تصریح می‌کند: این اقدامات با هدف حفظ و معرفی هویت تاریخی و فرهنگی استان اصفهان به نسل‌های آینده انجام می‌شود و برای تحقق این اهداف، همکاری تمام نهادها و مسئولان ضروری است.
شهر کاشان؛ مرجع فرهنگی و گردشگری ایران
ابوالفضل ساروقیان، شهردار کاشان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: کاشان با بیش از ۸۰۰۰ سال تاریخ شهرنشینی در فلات مرکزی ایران، یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین شهرهای کشور است که در طول تاریخ، آثار و بناهای ارزشمندی از دوران‌های مختلف در آن باقی مانده است.
وی می‌افزاید: این شهر نه تنها از نظر تاریخی دارای اهمیت است، بلکه با حضور مفاخر نامی در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی، به یکی از شهرهای شناخته‌شده در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل شده است؛ کاشان به عنوان یک شهر تاریخی و فرهنگی، مورد توجه و استقبال گردشگران، مورخان، تاریخ‌نویسان و دوستداران فرهنگ و تاریخ قرار دارد.
ساروقیان با اشاره به ثبت آثار تاریخی شهر در فهرست جهانی و ملی، می‌گوید: در حال حاضر کاشان دارای سه اثر ثبت جهانی و ۳۳۰ اثر ثبت ملی است که شامل بناهای تاریخی، مراسم فرهنگی، رسوم سنتی و صنایع‌دستی می‌شود که این ویژگی‌ها نشان‌دهنده جایگاه بی‌نظیر کاشان در حوزه تاریخ و فرهنگ در سطح کشور است.
وی ادامه می‌دهد: مساحت بافت تاریخی شهر کاشان ۵۴۰ هکتار است که به تصویب رسیده و ابلاغ شده است؛ از این میزان ۴۱۰ هکتار مربوط به محدوده مرکزی شهر (کاشان قدیم) است و ۱۳۰ هکتار نیز شامل مناطق فین و راوند می‌شود که به ثبت ملی رسیده‌اند.
شهردار کاشان با اشاره به ویژگی‌های خاص بافت تاریخی این شهر، تصریح می‌کند: در کنار آثار شاخصی همچون باغ تاریخی فین، تپه‌های باستانی و بازار تاریخی کاشان، این بافت تاریخی به دلیل داشتن بیش از ۸۰۰ خانه تاریخی فاخر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ساروقیان خاطرنشان می‌کند: کاشان به عنوان یک نگین فرهنگی و تاریخی، همچنان در مسیر حفظ و احیای میراث فرهنگی خود گام برمی‌دارد و با توجه به جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی، می‌تواند مقصدی ایده‌آل برای گردشگران و محققان باشد.
مرمت و بازسازی خانه‌های تاریخی کاشان، موتور محرک گردشگری و سرمایه‌گذاری
وی درباره اقدامات مدیریت شهری در زمینه مرمت و احیای بافت تاریخی این شهر، می‌گوید: شهر کاشان با دارا بودن بیش از ۸۰۰ خانه تاریخی واجد ارزش، از دهه ۱۳۷۰ تاکنون اقدامات گسترده‌ای در زمینه تملک و بازسازی این بناها انجام داده است، از جمله خانه‌های معروفی که مرمت و بازسازی شده‌اند می‌توان به خانه‌های طباطبایی‌ها، عباسیان، بنی‌کاظمی و حمام سلطان احمد اشاره کرد.
شهردار کاشان می‌افزاید: این اقدام‌ها ابتدا توسط مجموعه مدیریت شهری آغاز و به یک حرکت گسترده فرهنگی و تاریخی تبدیل شد که زمینه جلب توجه بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران را فراهم کرد و در حال حاضر، از مجموع ۸۰۰ خانه تاریخی کاشان، نزدیک به ۳۵۰ خانه مرمت و به کاربری‌های مختلف، به ویژه در حوزه گردشگری، تبدیل شده‌اند.
ساروقیان با اشاره به برنامه‌های جدید مدیریت شهری در راستای مرمت و بهسازی محورهای مهم تاریخی عنوان می‌کند: در حال حاضر، برنامه‌های ما بیشتر متمرکز بر مرمت محورهایی است که به آثار تاریخی کاشان منتهی می‌شود؛ این محورها شامل بافت تاریخی مرکزی شهر، محور منتهی به باغ فین، تپه‌های باستانی سیلک و خیابان علوی می‌شود که در آنها خانه‌های تاریخی مهمی وجود دارد، علاوه بر این محورهای گردشگری دیگر نیز مورد مرمت و بهسازی قرار گرفته‌اند.
وی تاکید می‌کند: این اقدامات به رونق هرچه بیشتر حضور سرمایه‌گذاران و گردشگران در بافت تاریخی شهر کمک می‌کند و به زنده نگه‌داشتن و نجات‌بخشی این آثار فرهنگی ارزشمند ادامه می‌دهد.
شهردار کاشان با اشاره به عضویت شهر کاشان در مجمع شهرهای تاریخی می‌گوید: شهر کاشان به دلیل دارا بودن ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی منحصر به فرد، به دعوت چندین شهر تاریخی بزرگ مانند اصفهان، شیراز، یزد و قزوین، به این مجمع پیوسته است هدف اصلی این مجمع به اشتراک گذاشتن تجارب در زمینه زنده‌سازی، مرمت و بهسازی بافت‌های تاریخی است.
ساروقیان خاطرنشان می‌کند: یکی از اولویت‌های این مجمع، تبادل تجربیات در زمینه همکاری با بخش خصوصی برای مرمت خانه‌های تاریخی است و کمیته مربوط به سرمایه‌گذاری در بافت‌های تاریخی که بر عهده شهرداری است، در این راستا اقدامات مؤثری را انجام داده است.
وی درباره اهداف مجمع شهرهای تاریخی و برنامه‌های آینده آن، اظهار می‌کند: یکی از اهداف اصلی این مجمع، هم‌صدایی و تشکیل یک نهاد علمی و تخصصی برای بررسی و اصلاح برخی از ضوابط و شرایط مرتبط با مرمت و بهسازی بافت‌های تاریخی است که با وجود تدوین در عمل کارایی لازم را نداشته‌اند.
رویکردهای نوین شهرداری در حفظ و توسعه میراث فرهنگی
مرتضی صادقی، شهردار زواره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: این شهر تاریخی که با پیشینه‌ای چند هزار ساله در دل کویر ایران جای گرفته است، به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی و تاریخی کشور، ظرفیت‌های فراوانی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری فرهنگی دارد.
وی اظهار می‌کند: از آثار باستانی و معماری منحصر به‌فرد گرفته تا بافت تاریخی دست‌نخورده، زواره نمونه‌ای از یک شهر با اصالت ایرانی است که می‌تواند در مسیر توسعه پایدار و احیای میراث فرهنگی، الگویی برای سایر شهرهای تاریخی باشد.
شهردار زواره با اشاره به غنای تاریخی و فرهنگی شهر عنوان می‌کند: زواره به عنوان شهری که تاریخ آن به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد، آثار و شواهدی از تمدن‌های باستانی را در خود جای داده است، این شهر با داشتن ابنیه تاریخی چون اولین مسجد جامع چهار ایوانی، دومین مناره کتیبه‌دار و قلعه سنگ‌بست، به گنجینه‌ای از هنر و معماری ایرانی تبدیل شده است.
صادقی بناهای تاریخی همچون بازار تاریخی، یخچال و آب‌انبارها را نمایانگر نبوغ معماران زواره‌ای می‌داند و می‌گوید: معماران پیشین این دیار با درک عمیق از اقلیم کویری، این بناها را به‌گونه‌ای ساخته‌اند که با شرایط محیطی تطابق دارند.
وی تصریح می‌کند: اقدامات شهرداری زواره برای حفظ تاریخ این شهر، اقداماتی گسترده‌ای انجام داده است.
شهردار زواره با اشاره به ظرفیت‌های متنوع گردشگری زواره خاطرنشان می‌کند: زواره با پیشینه‌ای چند هزار ساله و برخورداری از جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و طبیعی، یکی از مقاصد جذاب برای گردشگران است.
صادقی می‌گوید: علاوه بر این، طبیعت بکر و مناطق زیارتی همچون امامزاده‌ها نیز زمینه مناسبی برای توسعه گردشگری مذهبی و اکوتوریسم فراهم می‌آورد، ما برنامه‌ریزی کرده‌ایم که تورهای گردشگری ترکیبی با تمرکز بر این سه حوزه ارائه دهیم تا گردشگران از تاریخ، فرهنگ و طبیعت زواره بهره‌مند شوند.
وی زواره را یک شهر تاریخی با بافتی خاص و نیازمند حفاظت ویژه‌ای می‌داند و می‌افزاید: بافت تاریخی زواره با مساحت ۳۴.۵ هکتار در فهرست آثار ملی ثبت شده است و شهرداری تمام تلاش خود را برای حفظ و احیای این بافت انجام می‌دهد.
شهردار زواره ساماندهی معابر و همکاری با متخصصان مرمت و همچنین اجرای طرح ویژه بافت تاریخی در استان اصفهان از جمله اقداماتی معرفی می‌کند که در این راستا انجام داده است.
صادقی تأکید می‌کند: زواره اولین شهری در استان اصفهان است که طرح ویژه مرمت بافت تاریخی را تصویب کرده و در حال اجرایی کردن آن است این طرح به ما کمک می‌کند تا با رعایت اصول مرمت جهانی، این گنجینه تاریخی را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
وی از اهمیت مشارکت مردم در فرایند حفظ و مرمت بافت‌های تاریخی می‌گوید و عنوان می‌کند: مشارکت مردم یکی از ارکان اصلی در موفقیت پروژه‌های مرمت است به همین دلیل دفتر فراتسهیل‌گری را در زواره راه‌اندازی کرده‌ایم تا ساکنان محلی در پروژه‌های مرمت مشارکت کنند.
شهردار زواره اضافه می‌کند: این دفتر همچنین کمک می‌کند تا سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی نیز در پروژه‌های توسعه و مرمت حضور داشته باشند، ما معتقدیم مشارکت مردم به‌ویژه در حفظ و بازسازی بناهای تاریخی، علاوه بر ارتقای آگاهی عمومی، موجب جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال پایدار در شهر می‌شود.
صادقی درباره چشم‌انداز آینده زواره می‌گوید: زواره با دارا بودن ظرفیت‌های تاریخی، مذهبی و طبیعی، می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری ایران تبدیل شود ما در تلاش هستیم که این شهر را به‌عنوان یک مقصد گردشگری پایدار معرفی کنیم، به‌ویژه با توجه به اینکه زیرساخت‌های گردشگری در این منطقه در حال توسعه است.
وی تصریح می‌کند: برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی و حمایت از تولیدات محلی نیز از دیگر برنامه‌هایی است که می‌تواند زواره را به‌عنوان یکی از قطب‌های صنایع دستی ایران معرفی کند در نهایت هدف ما این است که زواره به شهری پیشرفته و پایدار تبدیل شود که هم در حفظ میراث فرهنگی موفق باشد و هم از نظر اقتصادی رشد کند.
شهردار زواره خاطرنشان می‌کند: یکی از نکات مهمی که شهرداری زواره بر آن تأکید دارد، تشکیل مجمع شهرهای تاریخی است ما به شدت معتقدیم که تشکیل مجمع شهرهای تاریخی می‌تواند به تبادل تجربیات، جذب سرمایه‌گذاری و ارتقای جایگاه این شهرها کمک کند.
به گفته صادقی زواره با داشتن آثار تاریخی غنی و بافت ویژه خود می‌تواند به‌عنوان یک الگوی موفق در این مجمع حضور داشته باشد.
وی اضافه می‌کند: این مجمع فرصت‌های جدیدی برای جذب منابع مالی و همکاری‌های منطقه‌ای فراهم می‌کند و می‌تواند به توسعه گردشگری پایدار در این شهرها کمک کند.
تهیه ضوابط خاص برای نماهای شهری در محدوده بافت تاریخی
محسن جاپلقی، شهردار خوانسار به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: این شهر دارای ۱۸۵ هکتار بافت تاریخی است که در آن بناها و خانه‌های تاریخی متعدد مانند مسجد جامع، امامزاده سید محمود، خانه‌های تاریخی ابهری، سلطانی و جعفری قرار دارد حفظ این آثار تاریخی برای ما یک اولویت است.
وی از آغاز فرایند تدقیق محدوده بافت تاریخی و شناسایی بناهای واجد ارزش در سطح شهر خبر می‌دهد و می‌افزاید: این پروژه در ۹ ماه اخیر با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی در حال انجام است و نتایج آن به زودی قابل بهره‌برداری خواهد بود.
شهردار خوانسار از تهیه ضوابط خاص برای نماهای شهری در محدوده بافت تاریخی در طرح تفصیلی خبر می‌دهد و تصریح می‌کند: این ضوابط موجب می‌شود که سیمای منظر شهری به شکلی متمایز از بافت تاریخی، شفاف و قابل تشخیص باشد.
چاپلقی ادامه می‌دهد: به‌منظور جلوگیری از بروز خسارات به بناهای تاریخی، پیش از صدور پروانه ساخت در محدوده بافت تاریخی، حداکثر ارتفاع مجاز از اداره میراث فرهنگی استعلام می‌شود.
وی با اشاره به تشکیل مجمع شهرهای تاریخی، آن را گامی مؤثر در راستای تبیین اهمیت معرفی و شناسایی شهرهای تاریخی می‌داند و می‌افزاید: این اقدام ارزشمند باید به‌طور پررنگ‌تری در دستور کار قرار گیرد تا نتایج ملموس آن در کل کشور و به‌ویژه در شهرهای تاریخی بیشتر مشهود باشد.
شهردار خوانسار بر لزوم تشکیل جلسات ماهانه برای پیگیری مسائل و مشکلات مرتبط با شهرهای تاریخی تأکید می‌کند و می‌گوید: باید ساختار جدیدی در حوزه تقسیمات سیاسی شهرهای تاریخی شکل گیرد تا هم مشکلات این شهرها رفع و هم به پویایی و پایایی آنها کمک شود.
چاپلقی درباره مشکلات موجود در حفظ بافت تاریخی خوانسار تصریح می‌کند: محدودیت‌هایی که در خصوص ارتفاع و تراکم در این شهرها وجود دارد، گاهی موجب نارضایتی مردم می‌شود. اما انتظار داریم که تشکیل مجمع شهرهای تاریخی راه‌حل‌های مناسبی برای این مشکلات پیدا کند تا رغبت عمومی برای حفظ بناهای تاریخی بیشتر شود.
وی درباره وضعیت مالکیت بناهای تاریخی در این شهر می‌گوید: با وجود خانه‌های تاریخی متعدد ثبت‌شده در خوانسار، تنها یک خانه توسط شهرداری تملک شده است و باقی خانه‌ها در مالکیت بخش خصوصی قرار دارند، این موضوع می‌تواند تهدیدی برای حفظ این بناها باشد، چراکه بهره‌وری نشدن می‌تواند باعث تخریب آنها شود.
شهردار خوانسار می‌افزاید: شهرداری خوانسار در تلاش است تا در سال جاری یک خانه تاریخی دیگر را تملک کند. اما از آنجا که در این خانه‌ها تعدد مالکیت وجود دارد، فرآیند تملک با چالش‌های متعددی روبه‌رو است.
جاپلقی از برنامه شهرداری خوانسار برای تبدیل خانه تاریخی ابهری به موزه مردم‌شناسی خبر می‌دهد و عنوان می‌کند: هدف ما این است که این خانه تاریخی را به موزه‌ای برای معرفی فرهنگ و تاریخ مردم خوانسار تبدیل کنیم و امکان بازدید عموم از این بنای زیبا را فراهم کنیم.
وی تأکید می‌کند: حفظ بافت تاریخی خوانسار نیازمند مشارکت همه‌جانبه مردم و همکاری میان نهادهای مختلف است، باید با برنامه‌ریزی دقیق و سیاستگذاری مناسب، این میراث گرانبها را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم و در عین حال از پویایی و توسعه شهری نیز غافل نباشیم.
به گزارش ایمنا، شهرهای تاریخی استان اصفهان تنها بناهای کهن نیستند؛ آنها روایتگر هویت و حافظه جمعی ایرانیان‌اند.
حفظ و معرفی این میراث نه تنها وظیفه‌ای فرهنگی، بلکه ضرورتی برای پیوند نسل امروز با ریشه‌های خود است و اصفهان و شهرهایش همچنان می‌توانند الهام‌بخش آینده باشند، اگر گذشته را با نگاه مسئولانه پاس بداریم.
درباره نویسنده
نویسنده