نخستین درمانگاه غرب تهران وقفی است

 این درمانگاه سال‌هاست به اهالی به‌عنوان یکی از مراکز درمانی خدمات می‌دهد و قدمت قابل توجهی دارد. با «محمد زندیه» یکی از اهالی قدیمی یافت‌آباد که اطلاعات ارزشمندی از تاریخچه این محله دارد همصحبت شده‌ایم تا در این‌ باره بیشتر بدانیم.

درمانگاهی در زمین موقوفه

خیابان هاشمی محله یافت‌آباد میزبان یکی از موقوفه‌های مشهور منطقه است که برای بسیاری از ساکنان نامی آشنا دارد. درمانگاه فرمانفرمائیان بزرگ‌ترین و نخستین درمانگاه در منطقه ۱۸ و غرب تهران بوده است. این مرکز از شرق تا دوراهی قپان، از غرب تا شهریار، از جنوب تا نزدیکی شهرری و از شمال تا محدوده کن و فرحزاد تنها درمانگاه قابل دسترس برای اهالی آن دوره بوده است. سال ۱۳۲۷ بود که زمینی به مساحت ۱۰ هزارمترمربع وقف ساختن درمانگاه برای اهالی یافت‌آباد شد.

شواهد و مدارک موجود نشان می‌دهد که این وقف نامه در تاریخ ۲۹/۳/۱۳۲۸ در دفترخانه شماره ۳ تهران به شماره ۲۸۷۷۷/۲۹۸۴۳ به ثبت رسیده است. در این وقف نامه علاوه بر زمین درمانگاه، یک دانگ از اراضی یافت‌آباد هم وقف درمانگاه شده بود. خانواده فرمانفرماییان که از بزرگان یافت‌آباد بودند فعالیت‌های خیرخواهانه خود برای اهالی آن دوره را محدود به یک زمین و درمانگاه نکردند.

سال ۱۳۳۹ طی وقف‌نامه دیگری ۲ قطعه زمین را برای ساخت بیمارستان و درمانگاه وقف کردند. یکی از آن ۲ زمین محل استقرار مدرسه فاطمه(س) و چهارده معصوم است که در کنار درمانگاه ساخته و به محلی برای کسب علم و دانش تبدیل شده است.

تخریب و نوسازی درمانگاه

پس از راه‌اندازی این درمانگاه، همه روزه بیماران بسیاری برای درمان به آنجا مراجعه می‌کردند. فرمانفرماییان تصمیم گرفت تا برای ارائه خدمات بیشتر و بهتر، ساختمان درمانگاه را تخریب و بنای جدیدی را جایگزین کند. به همین منظور در سال ۱۳۳۹ کلنگ تخریب خورد و ساختمان جدیدی بنا نهاده شد. چیزی نزدیک به یک سال ونیم زمان صرف شد تا ساختمان جدید درمانگاه در فضایی به مساحت ۹۰۰‌مترمربع شکل گرفت. بنایی با معماری ساده که دارای بخش‌های اطفال، عمومی، مامایی، دندانپزشکی، آزمایشگاه، داروخانه و بهداشت محیط بود.

پس از اتمام ساخت‌وساز زمان افتتاح فرا رسید. مراسم افتتاح درمانگاه نوسازی شده یافت‌آباد با حضور «اسدالله اعلم» نخست وزیر وقت، وزیر بهداری وقت، بزرگان و ریش سفیدان یافت‌آباد در سال ۱۳۴۰ برگزار شد. چراکه راه‌اندازی و نوسازی این درمانگاه یکی از مهم‌ترین طرح‌های آن دوران بود، پخش مستقیم مراسم افتتاح از رادیو ایران، مهر تأییدی است بر این ادعا. متمرکز شدن چندین تخصص پزشکی در کنار یکدیگر باعث شد تا خیل شهروندان تهرانی از بخش‌های مختلف شهر به منطقه ما بیایند تا مرهمی بر دردهای جسمی‌شان بگذارند.

نخستین پزشک محله

دکتر رشدیه، فرزند میرزا حسن رشدیه، نخستین پزشکی بود که در این درمانگاه مشغول به طبابت شد. او که از پزشکان حاذق آن دوره و از خانواده‌ای صاحب نام و منصب به حساب می‌آمد به دستور فرمانفرماییان به یافت‌آباد آمد تا نعمت سلامتی و رفع بیماری را برای اهالی این محدوده به ارمغان آورد. دکتر رشدیه از ساکنان محله شاپور بود، از سال ۱۳۲۸ در هفته نزدیک به ۳ مرتبه حضور در درمانگاه فرمانفرماییان را در برنامه خود قرار داده بود.

این روال تا مدت‌ها ادامه داشت. در ‌نهایت وجود پزشک حاذق و مردم دوست منطقه و نوسازی درمانگاه مقدمه‌ای شد برای حضور دیگر اطبا و ارتقای سطح خدمات پزشکی به مردم. از سال ۱۳۴۰ درمانگاه فرمانفرمائیان برای بسیاری از افراد مرکز درمانی شناخته شده‌ای بود که علاج بیماریشان را تنها حضور به موقع خود در آنجا می‌دانستند. چیزی نگذشت که این مرکز پاتوق بسیاری از پزشکان نامی عرصه طبابت شد که تنها رمز موفقیتشان را تلاش برای حفظ سلامتی مراجعان آنجا می‌دانستند.

امروزه درمانگاه فرمانفرمائیان به بخش‌های دندانپزشکی، زنان و زایمان، اطفال، ماموگرافی، آزمایشگاه، تخصصی پوست و… مجهز است و هر ماه به بیش از ۳ هزار نفر از ساکنان جنوب غرب پایتخت با تعرفه‌های حداقلی خدمات درمانی ارائه می‌دهد.

تأمین آب درمانگاه

اهالی یافت‌آباد برای تأمین آب روزانه خود از ۷ آب انبار عمومی استفاده می‌کردند. به نوعی این آب انبارها یکی از داشته‌های مهم برای یافت‌آباد محسوب می‌شد، چرا که آب انبارها به‌عنوان یکی از بناهای عام‌المنفعه در منزلت و جایگاه بالایی قرار داشت. آب انبار بهداری نیز از جمله منابع تأمین آب بود که در آن دوران مورد استفاده بسیاری از اهالی یافت‌آباد قرار می‌گرفت و در خدمت درمانگاه قرار داشت.

استفاده از آب انبار منوط به ساعت خاصی نبود، هر کس هر ساعت از شبانه‌روز که به آب نیاز پیدا می‌کرد می‌توانست به آنجا برود و هر اندازه که می‌خواست آب بردارد. این روال تا سال‌ها ادامه داشت، تا اینکه در ۱۴ اسفند ماه ۱۳۴۰ یک حلقه چاه عمیق با تمامی تجهیزات برای استفاده آب شرب برای درمانگاه وقف شد. از این پس دیگر کم‌کم آب انبار بهداری جای خود را به چاه موقوفه داد و تأمین آب مورد نیاز درمانگاه و اهالی به آن محول شد.

دهه ۴۰ به کلی آب انبار قدیمی یافت‌آباد که سال‌ها در خدمت یافت‌آبادی‌ها قرار داشت تخریب شد و به تدریج آبرسانی سیار جایگاه جدیدی بین ساکنان پیدا کرد.

دست به خیرهای قدیمی

بخشی از رونق و آبادانی تکه هجدهم پایتخت به‌ویژه در محله یافت‌آباد نیز مدیون نیت پاک دست به خیرهای قدیمی منطقه است که امروزه نامی به نیکی دارند و ثوابی که همیشگی است و مدام بر آن افزوده می‌شود. هر چند خودشان رفته‌اند، اما نامشان باقی است. درمانگاه فرمانفرمائیان یکی از موقوفه‌های ۲ تن از این خاندان به نام بانو «شمس فرعدل» و «محمد ولی فرمانفرمائیان» است. محمد ولی فرمانفرمائیان فرزند عبدالحسین فرمانفرما و نوه دختری مظفرالدین شاه قاجار از رجال سیاسی و نماینده مجلس شورای ملی در دوره‌های پنجم، ششم و هفتم بود. فرمانفرمائیان در اواخر عمر به کار ملک‌داری پرداخت و با دختر قائم‌مقام عدل (پدر پروفسور یحیی عدل) ازدواج کرد. پیش از فوتش نیز همه دارایی خود از جمله بخش بزرگی از اراضی یافت‌آباد را به همسرش بخشید.

بانو شمس فرعدل هم پیش از مرگ، تمام دارایی‌اش را وقف کرد تا درآمد حاصل از زمین‌هایش برای نیازهای درمانی و پزشکی ساکنان این محدوده صرف شود. امروزه نیز درآمد این موقوفات به تأمین تجهیزات پزشکی درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های منطقه اختصاص می‌یابد. با درآمد دارایی‌های وقف شده فرمانفرمائیان و همسرش در محله یافت‌آباد درمانگاهی مجهز ساخته شده است که با هزینه حداقلی به اهالی این منطقه خدمات درمانی ارائه می‌دهد. بالطبع به برکت این انفاق بزرگ در سال‌های متمادی دعای خیر بسیاری از نیازمندان منطقه بدرقه سفر اخروی بانو شمس فرعدل و محمد ولی فرمانفرمائیان است. خاندان فرمانفرما بسیار خیر و نیکو کار بودند و اموال زیادی را وقف امور خیریه کرده‌اند.

همشهری آنلاین