معماری شگفت انگیز منار جنبان اصفهان

هرچند بیشتر گردشگران با شنیدن نام منارجنبان بلافاصله به یاد شهر چشم نواز اصفهان می‌افتند، اندازد، اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید منارجنبان اصفهان تنها یکی از نمونه‌های منارجنبان است و سازه های بسیاری در شهرهای مختلف ایران و حتی شهرهای دیگر جهان وجود دارند که به آنها منارجنبان گفته می‌شود. برای درک بهتر این موضوع لازم است ابتدا بگوییم منظور از منارجنبان چیست.

بطور کلی همانطور که از اسم آن پیدا است منارجنبان یک سازه ساختمانی است که ویژگی اصلی آن وجود وجود دو مناره بصورت متحرک است. به بیان ساده‌تر منارجنبان متشکل از یک سازه مناره دار است و بارزه مشخص آن نیز همان تکان خوردن همزمان مناره‌ها است.

بطوری که وقتی یک مناره را تکان بدهند، مناره دیگر نیز شروع به تکان خوردن می‌کند. این ویژگی منحصر به فرد باعث شده‌است تا صاحب‌نظران در حوزه معماری، سازه منارجنبان را در زمره شاهکارهای معماری قرار دهند.

نمونه‌های خارجی این سازه خارق العاده را می‌توان در کشورهای عربستان و عراق دید و آنطور که مشخص است ساخت چنین سازه‌ای متعلق به فرهنگ اسلامی است. منارجنبان قطعا یکی از جاهای دیدنی اصفهان است.

معمار منارجنبان اصفهان کیست

می‌دانیم که بنای اصلی (ایوان) در عهد ایلخانان و در زمان پادشاهی سلطان محمد الجایتو ساخته شده و مناره‌ها در عهد صفویان به آن اضافه شده‌اند.

درباره معمار بنای اصلی اطلاعاتی در دست نداریم اما مردم محلی، شیخ بهایی را سازنده و معمار مناره‌های منارجنبان می‌دانند. شیخ بهایی از دانشمندان بزرگ عهد صفوی بود که دانش و مهارت او در ریاضی، مهندسی و معماری تا امروز زبانزد است.

او کسی بود که مسجد شاه اصفهان را به گونه‌ای طراحی کرد که کنار میدان نقش جهان اما روبه‌قبله ساخته شود. ظرافتی که در ساخت این مسجد به‌کار برده شده، نشان از این هوشمندی دارد و بعید هم نیست که معمار منارجنبان نبوده باشد!
از نمونه‌های داخلی منارجنبان به جز شهر اصفهان می‌توان به منارجنبان خرانق اشاره کرد.

این سازه در یکی از روستاهای شهر اردکان یزد به نام روستای خرانق ساخته شده‌است و در دوران سلجوقیان بنا شده‌است.

گفتنی است منارجنبان خرانق به واسطه تمام خشتی بودنش دارای شهرت جهانی است و در نوع خود بی‌همتا است. علاوه بر آن در مسجد جامع نیشابور واقع در شهر کهن نیز منارهایی وجود دارند که درست همانند منارجنبان دارای ویژگی معماری متحرک هستند از این رو آنها را نیز می‌توان از نمونه‌های منارجنبان‌های ایرانی دانست.

آنطور که در منابع تاریخی آمده است، منارجنبان اصفهان بطور کلی در زمان حکمرانی محمد خدابنده اولجایتو بنا شده‌است.

با این حال اطلاع دقیقی از سازنده یا سازندگان اصلی منارجنبان اصفهان در دسترس نیست، اما با بررسی‌هایی که در بخش‌های مختلفی از ظاهر بنا به عمل آمده است می‌توان دوره زمانی مربوط به ساخت هر قسمت را نیز مشخص کرد.

در بخشی از این بنا آرامگاه زاهد معروف و محبوبی به نام عمو عبدالله بن محمود صقلایی وجود دارد که بر روی سنگ قبر آن سال ۷۱۶ به عنوان سال فوت حک شده‌است که می‌توان نشانگر پیشینه تاریخی کل بنا باشد. در مجموع می‌توان گفت پیشینه تاریخی کل بنا مربوط به دوران ایلخانی است اما ساخت مناره‌ها و برخی تزئینات ظاهری بر روی ساختمان بنا به دوران صفوی باز می‌گردد.

در واقع می‌توان گفت بنای اصلی در دوره‌های پیشین احداث شده‌است و رفته رفته در دوره‌های بعدی بخش‌های مختلف از جمله مناره‌ها به آن افزوده شده‌اند.

گفتنی است علاوه بر سبک معماری خارق العاده، یکی از دلایل شگفت‌انگیز بودن منارجنبان اصفهان را می‌توان مربوط به پیشینه تاریخی ساخت آن دانست.

به عبارت ساده‌تر، شاید ساخت چنین سازه‌ای با توجه به پیشرفت حوزه معماری و بکارگیری تکنولوژی‌های مدرن برای اجرایی کردن ایده‌های خلاق در ساخت یک بنا، در قرن حاضر آنقدرها هم موجب تعجب نشود؛ اما باید توجه داشت آنچه که منارجنبان را از منظر معماری به سازه‌ای تعجب برانگیز تبدیل کرده‌است، آن است که سازندگان این بنا در دوره‌ای از تاریخ زندگی کرده‌اند که خبری از معماری‌های پیچیده و ایده‌های خلاقانه معماری نبوده‌است.

علت لرزش منارجنبان

در ساخت این مناره ها از مصالح ساختمانی سبک استفاده شده است و علاوه بر این فاصله ی بین دو مناره با هم و ارتفاع آن ها از سطح ازمین کم است و تمام این عوامل باعث می شوند تا این مناره ها به حرکت در بیایند.

وقتی به این بنا از نزدیک نگاه می کنید، شاید متوجه شدن این موضوع که کل بنا در حال لرزش است کمی عجیب باشد و به چشمتان نیاید که دلیل آن می تواند عظمت بنا باشد. اما اگر خوب دقت کنید می بینید که در جای جای این سازه نشانه هایی گذاشته شده است که با تکان خوردن مناره ها، آنها هم تکان می خورند و این موضوع به درک لرزش کلی ساختمان کمک می کند.

برای مثال، روی هر دو مناره زنگوله هایی قرار داده شده است تا موقع لرزیدن مناره ها، آن ها هم به لرزش در بیایند و راحت تر بتوان جنبش مناره ا را دید.

در خود سازه سعی شده است تا از وسایلی ساده ای مثل کاسه ای پر از آب برای نشان دادن لرزش کل ساختمان به گردشگرها استفاده شده است. برای مثال در جایی از ساختمان کاسه ای آب می گذارد، بعد از لرزش مناره ها می توان به وضوح دید که آب داخل کاسه هم در حال لرزیدن است.

همشهری آنلاین