مسجد گوهرشاد شاهکار معماری دوره تیموری
مساجد در مناطق مختلف جهان به لحاظ معماری شباهت های بسیاری به یکدیگر دارند اما از لحاظ برخی خصوصیات هنری معماری در هر منطقه تفاوت هایی با سایر مساجد وجود دارد. به این ترتیب، معماری مساجد هر کشور گویای ویژگی های معماری بومی آن سرزمین شده است؛ مسجد گوهرشاد نیز یکی از مساجدی است که به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده است.
کاشی کاری و اسلوب معماری ظریف مسجد گوهرشاد باعث شده به عنوان شاهکار معماری ایرانی در دوره تیموری شهرت یافته و جزء اولین مساجد چهار ایوانی به شمار رود. این مسجد شاهکار هنری عصر تیموری بوده و به لحاظ معماری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و به رواق های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است. این بنای تاریخی در سال ۸۲۱ قمری، به دستور بانو گوهرشاد، دختر امیر غیاث الدین ترخان از امرای جغتایی، همسر شاهرخ، فرزند امیر تیمور گورکانی توسط معمار معروف ایرانی، قوام الدین شیرازی، با به کارگیری سبک معماری دوران تیموری ساخته شد.
کاشی‌کاری و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد به قدری ظریف و زیباست که با عنوان شاهکار معماری ایرانی در دوره تیموری مشهور شده است و از نوع مساجد کلاسیک و ۴ ایوانی می باشد. بنای عظیم مسجد، به شیوه معماری مشرق زمین به صورت حجیم سازی و سازه چهار ایوانی با آجرها و مصالح ساختمانی قرن نهم ساخته شده است و می توان گفت یکی از شاهکارهای معماری دنیاست. طاق های گنبدی شکل مسجد و مناره های آن با ویژگی و تزیینات خاص و با استفاده از سبک مقرنس، همچنین نقوش و خطوط دیوار بر روی زمینه گچی و معرق کاری ممتاز عصر تیموری، جلوه های بی نظیری از هنر ایرانی را در قلب حرم مطهر به نمایش گذاشته است.
قوام الدین با نگاه بر گذشته، مسجدی با دو نوآوری ویژه در آن دوران ساخت. اولین نوآوری، مناره های مسجد گوهرشاد است که از روی زمین برمی خیزند نه از روی ایوان. دومین نوآوری در خصوص گنبدِ مسجد گوهرشاد است. گنبد مسجد گوهرشاد برخلاف مساجد دیگر که بر روی گنبدخانه چهارگوش احداث می شوند، بر روی ایوانی مستطیل شکل احداث شده است.
این بنای باستانی، نمونه کامل و برجسته هنر ایرانی به شمار می رود که تمام خصوصیات و ویژگی های معماری سنتی در آن به کار رفته است. به ویژه ایوان جنوبی مسجد به نام ایوان مقصوره، با حدود ۵۰۰ مترمربع مساحت، ۳۷متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع، از با شکوه ترین ایوان های مسجد است. ضلع های مسجد، همه با کاشی های معرق نفیس آراسته شده است و در تمام دیوارها و غرفه های آن اسماء الله و آیات قرآن و احادیثی که بعضی مربوط به مسجد است، وجود دارد. کتیبه ممتاز و تاریخی بایسنقر، فرزند گوهرشاد که از بهترین ثلث نویسان عهد تیموری بوده، با زیباترین خطوط ثلث بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می کند و تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در این کتیبه به چشم می خورد. محراب، یکپارچه از سنگ مرمر با تزیینات و کنده کاری و کتیبه ای در میان مقرنس کاری های آن و نمایانگر هنر آن دوران است. بنای مسجد شامل ۸ ایوان بزرگ و ۷ شبستان است. گنبدخانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان های یک طبقه، بخش های مختلف مسجد را مرتبط می کند. ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دارالسیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می شود و ایوان غربی، ایوان شیخ بهاء الدین نامگذاری شده است.
این مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است؛ از جمله در زمین لرزه سال ۱۰۸۴ هجری قمری، ایوان مقصوره صدماتی دید که مورد بازسازی قرار گرفت. مرمت های دیگر مسجد، پس از گلوله باران روس ها در سال ۱۳۳۰هجری قمری بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان های مسجد انجامید. گنبد و ایوان مقصوره و ایوان های شرقی و غربی مسجد نیز در سال ۱۳۳۹هجری قمری مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.
منبع:قدس آنلاین
درباره نویسنده
نویسنده