جای خالی محسوس انرژی های تجدید پذیر در ساختمان سازی 

معماری، ساختمان سازی و طراحی های سازه های شهری هرچند در سایه گرانی مصالح ساختمانی روند کندی پیدا کرده اما همچنان درصد نیروهای شاغل در این شاخه بالاست. با این وجود آنچه محصول نهایی است سازه های اتلاف گر انرژی و محروم از نعمات بهره گیری از انرژی های تجدید پذیر است.در بحث منابع اتلاف انرژی، کارشناسان و مسئولان، ساختمان ها را بزرگترین منابع اتلاف انرژی می دانند به همین جهت است که توجه به روش های مختلف بهینه سازی مصرف انرژی در بخش ساختمان از اهمیت خاصی برخوردار است. چرا با وجود پیشرفت علم و تخصصی شدن بسیاری از زیرشاخه های معماری، در کشور ما، مسیر برای ورود انرژی های تجدیدپذیر به صنعت ساختمان، هموار نشده است؟

قبل از جستجوی پاسخ سوال نگاهی داشته باشیم به تمایز معماری سنتی و مدرن ایران در به کارگیری انرژی های تجدیدپذیر. قواعد بکار رفته در معماری سنتی ایرانی بسیاری از مفاهیم توسعه پایدار را درخود داشت؛ سازه های سبک، منطبق با شرایط اقلیمی خاص هر منطقه، با کاربرد مصالح بوم آورد و به کارگیری تکنیک های ساده سازی. قنات‌ها، بادگیرها، یخچال‌ها و مخازن‌ زیرزمینی آب نمونه‌ هایی از روش ها تامین نیاز به انرژی با در دسترس ترین فاکتورهای موجود در محیط برای تامین نیازهای انسانی بود.

راهکارهای حداکثر رسانی بهره گیری از نور طبیعی بعنوان یک عامل گرمابخش، تامین کننده نیاز نوری در ساختمان و طرد کننده حشرات و خطرات، میزان نیاز به وسایل تامین کننده نور و گرما را کاهش می داد. در مناطق مرکزی ایران با اقلیم گرم، استخرها و فواره‌ها سبب خنک نگاه داشتن هوا شده و آب نه‌تنها سبب بازتاب نور شده بلکه به عنوان عنصر تزئینی هم کاربرد داشت. در معماری سنتی ایران ، استفاده از انرژی های تجدید پذیر همچون جریان هوا، نور، حرارت، آفتاب و … در ساخت و سازها مد نظر سازندگان بود و به دلیل تامین انرژی از راه های طبیعی باد و آفتاب، توجه به جهت ساختمان ها، نوع مصالح، ضخامت دیوار ها، ابعاد پنجره ها و سایبان، میزان زیادی از انرژی غیر قابل تجدید را هدر نمی داد و با طراحی مناسب معماری منطبق با شرایط اقلیمی منطقه ضمن صرفه جویی در مصرف انرژی، از منابع رایگان یا ارزان تر و قابل تجدید بهره می گرفت.

همه این المان های ساده و در دسترس، نمونه های هوشمندی طراحی در معماری سنتی ایرانی را به نمایش می گذاشت. اما اکنون سازه ها نه سنتی است و نه ملزومات طراحی مدرن را در خود دارد. نه سبک سازی به منظور کاهش تلفات جانی نهادینه شده است، نه راهکارهای کاهنده مصرف انرژی در بخش های مختلف ساختمان به حد نهایت، لحاظ می شود. نادرست بودن معماری شهری موجب شده است، علاوه بر اتلاف منابع مادی، خسارت انسانی هم با وجود پیشرفت های بشری، کم نباشد و از آنجا که انرژی های تجدید پذیر هنوز بصورت نهادینه شده در طراحی ساختمان های کشورمان راه باز نکرده اند، روی آوری به انرژی های فسیلی با رشد جمعیت، بیشتر و منابع در اختیار، محدود تر شوند.

موانع نهادینه شدن کاربرد انرژی های تجدید پذیر

به سوال ابتدای نوشتار باز گردیم؛ انرژی تجدیدپذیر هر نوع انرژی است که بدون آنکه منابع تأمین‌کننده آن رو به زوال روند، مورد استفاده قرار گیرد. این منابع شامل انرژی خورشیدی، انرژی باد، زیست توده، زمین گرمایی، دریایی و انرژی آب است. پیش از آغاز برنامه چهارم توسعه ایران (۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ ) اولویت اصلی دولت تمرکز بر استفاده از سوخت‌های فسیلی در تولید برق بود. پس از آن لزوم استفاده از این انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی مصرفی کشور مورد توجه سیاست گذاران انرژی ایران قرار گرفت. برای اولین بار در ترازنامه انرژی سال ۹۳ وزارت نیرو به مبحث انرژی های تجدید پذیر در ساختمان سازی اشاره و اعلام شد میزان بهره گیری از این نوع انرژی ها در بخش مسکن، صفر است. 

علت چیست؟ پس از برجام، ایران بارها اعلام کرد برای دستیابی به اهداف خود در زمینه انرژی احتیاج به سرمایه گذاری و تکنولوژی خارجی دارد. انرژی‌های تجدیدپذیر هم در همین چارچوب قرار داشت. ایران انتظار داشت تا شرکت‌های خارجی زیادی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه گذاری کنند اما فقط دو قرارداد مهم سرمایه گذاری به امضای ایران و شرکت‌های اروپایی رسید. به‌دنبال خروج آمریکا از برجام شرکت‌های بزرگ صنعت انرژی ایران را ترک کردند. به‌دنبال خروج شرکت توتال از پروژه فاز ۱۱ پارس جنوبی، در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر هم شرکت های اروپایی که با ایران قرارداد داشتند، ایران را ترک کردند. اکنون کشور در تامین انرژی بخش های مختلف با فشار بروی منابع فسیلی مواجه است و قطعی های مکرر برق هم تاییدی بر این ماجراست.

بخش مسکن هم به تناسب جمعیت و تقاضای سرپناه، هیچ گاه از رشد نمی افتد و بر همین اساس منبع قابل توجه تقاضای انرژی و شوربختانه، اصلی ترین بخش اتلاف کننده انرژی است. اما با موانعی که پیش روی توسعه زیرساخت های انرژی های تجدید پذیر در کشور است، هنوز تا نهادینه سازی کاربرد این نوع انرژی ها در صنعت ساختمان سازی، فاصله زیادی داریم.